Javobi bor...3

Voqealar tizimi salgina tushunarliroq

bo‘lmog‘i uchun, yigirma yil ortga

qaytishimizga to‘g‘ri keladi.

O‘shanda Karimjon o‘n besh yashar

o‘spirin edi.

Fasli yoz edi. Xo‘jalikdan o‘ttiz chaqirimcha olisda

joylashgan, ko‘p yillar harbiy qism

jangchilari tanklar bilan mashg‘ulotlar

o‘tkazgani sababli aholi orasida

“tankodrom” nomi bilan mashhur uch

yuz gektardan oshiqroq ulkan hudud o‘zlashtiriladigan bo‘ldi.

Harbiy qism boshqa viloyatga ko‘chib

ketgach, bu yerga tikilgan uch-to‘rt

chaylaning bittasida Karimjon

tengdoshlari bilan istiqomat qilardi.

Ular bu yerga maktablik kiyimlari va darsliklar uchun uch-to‘rt so‘m pul

ishlash ilinjida kelishgan edi. Ularning

vazifasi haydalgan yerni tekislash,

o‘tlarni chopish, yuzaga chiqib qolgan

temir-tersaklarni terib, bir chekkaga

yig‘ish edi. O‘smirlarga Akmal ismli qirqlarga borib

qolgan, shu yoshida bezoriligi uchun

ikki marta “o‘tirib chiqishga” ham

ulgurgan, badaniga turli rasmlarni

chizib tashlagan zo‘ravon battol naq

eshakday keladigan “Baron” laqabli kuchugi bilan brigadirlik qilardi.

Aftidan, xo‘jalik raisi ham bezori

Akmalning uzoqroq yurishini istab

shu yoqlarga surgun qilgandi...

O‘, bu Akmal deganlarining xurmacha

qiliqlari! Akmal brigadir Oliya ismli indamas

xotini va o‘n to‘rt yashar qizi Nazokat

bilan “tankodrom”ning narigi

chekkasidagi chaylada yashardi.

Tuni bilan aroq ichib, bo‘ralatib

so‘kinib, uyidagilarni uxlatmay zit titratib chiqadigan bu hirsday

baquvvat, buning ustiga to‘rva soqol

qo‘yib, jundor yalang‘och

ko‘kraginiyu badanidagi behayo

rasmlarni namoyish qilganday faqat

maykada yuradigan, ayniqsa butun yuzini kesib o‘tgan tirtig‘i yanada

vahimali ko‘rsatadigan daroz Akmal

aka odamga teshib yuborgudek tik

qarab turaverar, mabodo o‘ziga

nisbatan biron e’tirozni eshitib

qolgudek bo‘lsa, darrov zalvorli mushtini ishga solib qolardi.

Odatda, ichib olgan Akmal daroz

(darvoqe, bolalar uni orqavoratdan

“Ajal” deb chaqirishardi) tong

saharda, hali quyosh ufqda yuz

ko‘rsatmasdan kelib bolalarni uyg‘otardi. To‘g‘rirog‘i, u bolalarni

uyg‘otib o‘tirmas, balki katta paqirda

atay ko‘tarib kelgan muzday suvni

ularning ustiga separdi... Ana shundan

keyin bir-ikkita ortga qolganlarni

Baroniga “ol-kish”latib o‘tirardi. Masxara shu bilangina tugab

qolmasdi. Akmal daroz erinmasdan

bolalarning ishini nazorat qilib yurar,

birontasi sal dangasalik qilib qolsa,

balo-qazoday uning ustiga bostirib

borardi-da, qo‘lidagi quroli — yer haydash payti “tankodrom”dan topib

olgan odam boldir suyagini azot

ko‘targancha:

— Seni o‘ldirib, shu yerga ko‘mib

ketaman. Oradan ellik yildan keyin

manavinga o‘xshab har joy-har joydan suyaklaring chiqadi! — deb

bo‘kirardi. — Yo bo‘lmasa hozir

o‘ldirib, go‘shtingni Baronga

yediraman!

Shunday lahzalari uning chaqchaygan,

qon to‘lgan ko‘zlariga qarab turib ham Akmal daroz bu va’dasining ustidan

chiqishiga ishonsa bo‘lardi.

Brigadirning yana bir yomon odati bor

edi: u odatda o‘ziga va kuchugiga

alohida qozonda, sersuyak ovqat

qildirardi. Akmal darozdan qolgan go‘sht va yarim qozon suyakning

huzurini Baron ko‘rardi.

Xullas, Akmal daroz bolalarni bir oy

mobaynida quldek ezib ishlatdi...

Vaziyat shu darajaga borib yetdiki,

oxiri bolalar kuchugi hamrohligidagi Akmalni ko‘rishsa bas, qaltiraydigan

bo‘lib qolishdi. Ularning chekka-

chekkadagi qo‘rqa-pisa shivir-

shivirlariga qaraganda, Ajal hatto

odamxo‘rlikdan ham qaytmas emish.

Buni u qamoqxonada o‘rgangan emish...

Darozga esa xuddi shu kerak edi.

U battar quturib ketdi...

Falakning g‘aroyib, qovushmagan

ishlarini qarang! Mana shu

badbashara Akmal daroz va umri kaltak yeyishda o‘tayotgan

mushtipargina xotini Oliya opaning

farzandi Nazokat... ertaklardagi pari

misoli suluv edi.

Oppoq yuz, kipriklari uzun-uzun,

charos ko‘zli, silliq, yaltiroq sochlari taqimini o‘padigan Nazokat yovvoyi

dalaga adashib tushib qolgan atirgul

yoinki endi ochilib kelayotgan

g‘uncha misoli ajralib turardi...

Ablah Akmal daroz hatto shu qiziga

ham qo‘l ko‘tarardi. O‘, Karimjonning o‘zi necha

marotabalab ko‘rgan mushfiq qizning

chekka-chekkada yum-yum yig‘lab

o‘tirganlarini...

Karimjon qizga chin dildan achinar edi.

Ammo qo‘lidan achinishdan boshqa nima ham kelardi.

Akmal daroz hammaning jonini olib

qo‘ygan bo‘lsa...

Karimjon qatorasiga uch kecha shu

qizni tushida ko‘rib chiqdi. Sho‘rlik

zor-zor yig‘lab, nuqul “Qutqaring...” deb yolvorarmish.

Karimjonning bo‘lari bo‘ldi.

U olisdan bir necha bor kuzatdi: qiz

mung‘ayibgina yurardi... Buni ko‘rib

yigitchaning yuragi battar o‘rtanib

ketdi. Karimjon Nazokatni sevib qolgandi...

O‘sha oqshom yana qizni tushida

ko‘rdi. Lola yaprog‘iday munisa

hamon zor-zor yig‘lar va Karimjonga

“Qutqaring... qutqaring...” deya iltijo

qilardi... O‘sha kuni Karimjonning qilayotgan

ishi unchalik yoqinqiramadi shekilli,

Akmal daroz uning boshida boldir

suyagini o‘ynatgancha do‘q ura ketdi:

— Kerak bo‘lsa men senga o‘xshagan

Salimjon-nimjonlarni bir urib, yerning tagiga kiritib yuboraman!

— Mening otim Karimjon, Salimjon

emas... — titroq ovozda izoh berdi

yigitcha.

— Nima deding?

Ko‘zlari olayib ketgan darozni jumlaning ma’nosi emas, yigitchaning

gap qaytarishga jur’at etganligi

quturtirib yubordi. U boldir suyagini

azot ko‘tardiyu, Karimjonning

orqasiga, umurtqa pog‘onasiga kuch

bilan tushirdi. Yigit “ih” dediyu, gursillab yerga yiqildi.

Qilgan ishidan mamnun daroz boldir

suyagini o‘ynatgancha kuchugini

boshlab chaylasiga qarab ketdi.

Zarba yomon bo‘lgan ekan, Karimjon

bir soatga yaqin o‘zini bilmay yotdi. Bolalar chuvillab uyoqqa chopishdi,

buyoqqa chopishdi.

Ammo ularning qo‘lidan nima ham

kelardi.

Nihoyat Karimjon ko‘zlarini ochdi.

Kimdir chaylada qaydandir paydo bo‘lib olgan “aptechka”dan bitta

termometr topib kelgan ekan, o‘shani

darrov yigitchaning qo‘ltig‘iga

qo‘yishdi.

Ishqilib, Karimjon bir amallab o‘ziga

keldi. U qo‘ltig‘ida muzdaygina bo‘lib turgan

termometrni olib, unga hayron bo‘lib

qarab turdi-da, so‘ng cho‘ntagiga

solib qo‘ydi.

Baribir shu kuni u ishlay olmadi. Sal

harakat qilsa bas, yelkasida, aniqrog‘i umurtqa pog‘onasida paydo bo‘lgan

kuchli og‘riqdan dodlab yuborguday

bo‘lardi.

Sas chiqarmaslikka urinayotgan

Karimjon tishlayverib lablarini qonatib

yubordi. Shu oqshom chaylada uxlashga

yotishayotgan mahal hamxona

yigitlardan biri vahimali tarzda

shivirladi:

— Eshitishimga qaraganda, Ajal aka

bir marta balog‘atga yetmagan qizni zo‘rlab qo‘yib ham qamalgan ekan. Bu

odamdan ehtiyot bo‘lish kerak. O‘z

ko‘zim bilan ko‘rdim: ichib olgan

mahallari qiziga qarashlari juda

yomon... Hayvondan farqi yo‘q

bunaqa odamlarning qo‘lidan har balo keladi...

Karimjon... o‘rtanib ketdi.

Ong-shuurini qoplagan g‘azab, alam,

chorasizlik tuyg‘ularini bosib-

yanchgan ko‘yi to‘satdan

Karimjonning miyasiga bir fikr o‘qday o‘rildi: “O‘ldiraman uni!..”

Karimjon ko‘p kitob o‘qirdi. Bir asarda

Gamletning otasi qulog‘iga simob

quyilib o‘ldirilganini o‘qigandi. Yana

bir kitobda Buxoro amirining bosh

xotini kundoshidan qizg‘anib, erining qulog‘iga simob quygani haqidagi

lavhaga ham ko‘zi tushganday

bo‘luvdi.

Oxir-oqibat qalbini ham zabt etgan

nafrat unga “O‘ldir! O‘ldir!” derdi. Qurol

ham o‘z-o‘zidan qo‘liga tushib qolgandi.

Ammo bu niyatning qaror bo‘lib

shakllanishiga so‘nggi tomchi yetmay

turgandi chamasi. Va bu voqea

keyingi kuni sodir bo‘ldi.

Bolalar uzoqdan bo‘lsa ham ko‘rib turishdi: kechasi bilan ichib chiqqan

Akmal daroz tongga yaqin qo‘lidan

qo‘ymaydigan boldir suyagini azot

ko‘targancha xotinini chaylasidan

quvib chiqqach, zipillab qochayotgan

sho‘rlik rafiqasiga bir muddat tikilib turdiyu, to‘satdan to‘xtadi-da, sallona-

sallona qadam tashlagancha

chaylasiga qaytib kirib ketdi.

Karimjonning yuragi orqasiga tortib

ketdi.

Zero, chaylada Nazokatning yolg‘iz o‘zi qolgandi...

Yigitchaning qo‘llari musht bo‘lib

tugildi, ko‘z oldi qorong‘ilashdi.

“O‘ldiraman!” deya pichirladi u o‘ziga

o‘zi...

Ertasi kuni tushga Karimjon to‘g‘ri daroz Ajal oilasi istiqomat qiladigan

chayla tomon yurdi.

Odatdagidek, chayla yonidagi

qozonda brigadir va uning sevimli

kuchagi Baron uchun alohida

qozonda sergo‘sht sho‘rva tayyorlanayotgandi.

Karimjon uzoqdan bir muddat kuzatib

turdi.

Aftidan, daroz yebto‘ymas Baroni bilan

qaygadir aylanishga ketganga

o‘xshaydi. Demak, chayla ichida ona bilan bola

qolgan, xolos.

Shoshilish kerak edi.

Nainki qo‘llari, oyoqlari ham dir-dir

titrayotgan Karimjon bir amallab

qozon yoniga keldi. O‘choqda o‘t yonardi. Qozonda bilq-

bilq qaynayotgan yog‘li sho‘rva.

Saraton oftobida atrofning, odamning

jizg‘inagi chiqib, miyasi qaynab

yotibdiyu, darozning yegani moy...

Karimjon o‘zini o‘zi battar asabiylashtirishga uringan ko‘yi daroz

haqida nafrat bilan o‘ylashga harakat

qilgancha qozon ustiga engashdi va

cho‘ntagidan termometrni chiqardi.

Karimjon ikki-uch marta

termometrning kumush qoplangan quyi qismini sindirishga urinib ko‘rdi,

ammo buning evini qilolmadi.

Endi o‘zidan jahli chiqa boshlagan

yigitcha qandaydir g‘ayri tabiiy tarzda

termometrni qaynab turgan qozonga

tiqdi... Nimadir “tirs” etib singanday bo‘ldi.

Karimjon termometrni ko‘tardi.

Darhaqiqat, uning quyi qismi singan

edi.

Xuddi shu lahzada, yigitcha hali

o‘zidan o‘zi mamnun bo‘lib ulgurmasidan ham burun ortidan

kimdir qarab turganini his qildi.

Karimjon shoshib o‘girildi.

Chayladan chiqib kelgan Nazokat

ko‘zlarini katta-katta ochgancha unga

ajablanish aralash qo‘rquv bilan tikilib qolgan edi...

Karimjon qo‘lidagi quyi qismi singan

termometrni qanday qilib shimining

cho‘ntagiga solganini bilmaydi.

Qizning o‘tkir nigohiga dosh

berolmagan yigitcha birdan boshini egib olgan ko‘yi tengdoshlari kun

tig‘ida ishlayotgan dala tomon tez-tez

yurib ketdi...

Shu oqshom Karimjon mijja qoqmay

chiqdi. Uning ko‘z oldidan

Nazokatning ajablanish aralash qo‘rquv aks etgan nigohi ketmasdi...

Brigadir esa...

Bir hafta o‘tar-o‘tmas brigadirning

mashqi to‘satdan pasaydi: u endi

kamroq yurib, ko‘proq dam oladigan

bo‘ldi. So‘ng uning tishlari tusha boshladi... Keyin soch to‘kilishi...

Bolalar qatori Karimjon ham

Baronning tuyqusdan ozib, qorni ich-

ichiga botib ketganini, ovqatga

qaramay ham qo‘yganini kuzatib

turarkan, yuragiga bosib kelgan vahima tuyg‘usidan qutulish uchun

o‘zi ish bilan chalg‘itishga jon-jahdi

bilan urinardi...

Avval Baron ketdi. Bu... o‘sha mash’um

voqeadan keyin bir oylar o‘tib sodir

bo‘ldi. Tobora darmonsizlanib borayotgan

brigadir suyukli kuchugiga ko‘p aza

tutib o‘tirmadi. Zero endi uning o‘zi

vahima, azob komida qolgandi...

Akmal daroz kuchugi vafotidan keyin

qirq kundan ko‘proq yashadi. Bu paytga kelib dalada ish tugamagan

bo‘lsa-da, ta’til yakunlanganligi

sababli bolalar maktabga

qaytishgandi...

Xo‘jalik bolalarga yaxshigina pul

to‘ladi. Brigadirga ham.

Ammo... Akmal daroz endi pulga

qiziqadigan, pulni ko‘rib quvonadigan

ahvolda emasdi...

Yaxshiyam milsiz qo‘rquv va vahima

ichida o‘tgan bir necha oy ichida Karimjon biron marta Nazokat bilan

yuzma-yuz bo‘lmadi...

Buning ustiga, erining vafotidan so‘ng

Oliya xola qizini olib tezlikda ota-

onasining qishlog‘iga ko‘chib ketdi...

Bu orada Karimjon maktabni bitirdi. Umurtqa pog‘onasidagi jarohat har

zamonda o‘zidan darak berib, butun

vujudini bir necha kunlar mobaynida

mislsiz azoblarga solsa-da, yigit tishini

tishiga qo‘yib chidar edi. Ammo...

ko‘ngil azobiga chidash mushkul ekan...

Karimjon ko‘p o‘ylandi... Ko‘p

pushaymonlar qildi...

Ammo endi qo‘lidan nima ham kelardi.

Karimjon meditsina institutiga o‘qishga

kirdi. Uni imtiyozli diplom bilan bitirgach (zero, endi u oromni faqat

tinmay o‘qish va ishlashdan olardi,

toki horib-charchab, oqshom

ko‘rpasiga qulasinu uxlab qolsin, ana

shundagina o‘tmish xotiralari uni

bezovta qilolmaydi, azobdan simillab turgan ko‘ksiga yangi pushaymon

qozig‘ini qoqolmaydi), jarrohlik bilan

shug‘ullana boshladi. Tez orada “qo‘li

yengil jaroroh” degan nom orttirdi.

U tinmay ishlardi.

Ishga boshi bilan sho‘ng‘ib ketgani boismi, uylanishga ham fursat topmadi

chog‘i. Ota-onasi yoki yaqinlari,

qarindosh-urug‘lari uylanishdan gap

ochishsa bas, nimagadir Karimjonning

ko‘z oldida o‘ziga shahlo ko‘zlarini

katta-katta ochgancha ajablanish aralash qo‘rquv bilan qarab turgan

Nazokat siymosi paydo bo‘lardi va

jarroh hamsuhbatlaridan asabiy

o‘jarlik hamda qat’iylik bilan bu

mavzuda aslo gap ochmasliklarini

talab qilardi... Nihoyat...

Nihoyat Karimjon jarroh mutlaqo

kutmaganda Nazokatning o‘zi uning

xonadoniga tashrif buyurdi...