-So'ngi Bahor-

-So‘ngi Bahor-

(1941-1945 yillardagi urush fonida qishloq qizining trajediyasi)

1-qism

“Quvonchli kunlar”

Iyun, 1941-yil. Qishloqning markazidagi katta chinor soyasida to‘y davom etardi. Dilafro‘z—yigirma bir yoshli, oppoq yuzli, qora ko‘zli, marvariddek nafis badani qishloqdagi hech bir qizda yo’q qiz—o‘zining birinchi ko’z ochib ko’rgan kuyovi Azamat bilan to‘y qilayotgan edi. Uning libosi—qizil atlasga o‘ralgan, qo‘l mehnati bilan tikilgan—yalt etib turardi.

Tong sahar eshik taqilladi, Azamat eshik tomon yurib borib eshikni ochdi, hamda u yerda kim bilandur biroz suhbatlashib, o’sha yerda turib qo’ldi. Dilafro’z yorining yoniga borganda Azamat:

-Jonim, men...-—Azamatning ovozi titradi. -Ertalab safarbarlik punktiga borishim kerak.-

Xonadonda to‘satdan jimlik hukm surdi. Qo‘shni Oyxon kampir:

-Xudo xohlasa, ikki oyda qaytib kelasan!-—deb urishdi.

Lekin Azamatning ko‘zlaridagi qo‘rquv Dilafro‘zni qo‘rqitdi. U eshikdan chiqib, poytaxtdan kelgan gazetani ko‘rib qoldi: -Fashistlar chegarani buzdi- degan qora matn uning yuragini muzlatib yubordi.

Ertalab. Azamat sumkasini tayyorlardi. Dilafro‘z uning har bir harakatini ko‘z yoshlari ostida kuzatardi.

To’ylariga uncha ko’p bo’lmagan bo’lsada u Azamatga juda suyanib qolgan edi, otasining vafotidan so’ng unga g’amho’rlik qiladigan onasidan boshqa xech kim yo’q endi. Endigini yana bir insonni topganida afsuski uni ham butun dunyoni o’z domiga tortayotgan urush o’zga chorlamoqda edi.

-Har dushanba xat yozaman,-—dedi Azamat qo‘lini siqib.

-Vaqtingiz bo‘lsa, har kuni,-—javob qaytardi Dilafro‘z.

Avtobus oldida:

-O‘g‘lim, tirik qayt!-—Azamatning onasi faryod qildi. Bu so’zlarni qanday aytganini o’z ham anglab yetmadi, qaniydi uning o’rniga shu o’lim maskaniga o’zi borsayu jonining bir parchasi bo’lgan farzadi bu yovuzlik bilan yuzma yuz bo’lmasa.

-O‘zingizni asrang, ona,-—dedi u va Dilafro‘zga so‘nggi marta quchoqlandi.

Avtobus g‘oyib bo‘lgach, qo‘shni Matluba opa:

-Qizim, kuyoving frontga ketdi, endi sen fermerdagi ishlarni o‘z zimmingga ol,-—dedi qattiq ovozda.

Dilafro‘z uyga qaytib, Azamatning kiyimlarin bag’riga bosdi.

_____________________________________________________

Birinchi maktub

Bir oy o‘tib, pochtachi birinchi xatni olib keldi:

-Sevgili Dilafro‘zim, Leningrad yaqinidamiz. Bu yerda tunlar juda sovuq. Har kecha seni tushimda ko‘raman...-

Dilafro‘z xatni bir necha marta o‘qidi. Ertasi kuni u Sobirni ko‘rdi—Azamatning bolalikdagi do‘sti, oyog‘i singan holda qaytib kelgan edi.

-Azamat akamni ko‘rdingizmi?-—so‘radi Dilafro‘z sabrsizlik bilan.

Sobir ko‘zini ola kula qilgan ko’yii: -Oxirgi marta... Leningrad yaqindagi bo’limda ko’rgandim.

Kechqurun Dilafro‘z xat yozish uchun stolga o‘tirdi:

-Begim, menda hammasi yaxshi...-—yozib, qog‘ozni yirtib tashladi. Yalgon gapirishni xohlamadi. Chunki usiz, uning shirin mehrisiz ozgina vaqt bo’lsa ham xis qilgan extirosli onlarisiz, kichik oppoq ko’kraklari uning baquvat bo’llarini xis qilmasdan, tunlari uning o’g’ushida bedor to’lg’onishlarsiz, uning har ishda yordam berishi oilasiga qayg’urish, onasi va oilasiga qiladigan mehribonliklarisiz juda ham qiynalyotganlini ich ichidan xis qilib turardi.

Noyabr oyi. Fermerdagi ishlar tobora og‘irlashardi.

-Kelin, bugun 20 ta sigirni sog‘ishing kerak,-—dedi fermer boshlig‘i Qodirjon.

-Lekin men bunday ko‘p...-

-Urush davri! Harbiyimiz biz uchun buyuk rahnamoyimiz Stalin uchun yurtimiz uchun qon to’kib jon berayotgan paytda bunday gaplarni qanday aytyabsan?!-

Kechqurun uyga qaytayotganda Sobir yo‘lda to‘xtatdi:

-Azamat haqida yangilik bor,-—dedi jilmayib. Uning sovuqdan sovuq qiyofasi Dilafro’zni doimi qandaydir qo’rquvga solar ed. Hattoki Sobirni yonidan o’tmaslik uchun uyiga qishloqning boshqa tarafidan aylanib borishga ham tayyor edi.

-Nima?!-—Dilafro‘zning yuragi hapqirib ketgandi. Oxirgi bor Leningradan yozgan xatidan boshqa xat yozmagan edi.

-Kiring, uyida aytaman.- Sobir yana o’sha sovuq iljayishidan qildi.

Dilafro‘z orqaga tisarilib: -yo’q shu yerda aytavering ungizga kirishim shart emas.- Sobirning ko‘zlari qorong‘ilashdi:

-mali o’zningbilasiz, Keyin afsus qilmang.-

------------------------------------------------------

Qorli kecha

Dekabrning birinchi haftasida qattiq qor yog‘di. Dilafro‘z fermadan kech qaytardi. Yo‘lda Sobir unga duch keldi:

-Qor bo‘roni boshlanadi, yuring sizni kuzatib qo’yaman.- deya Sobir Dilafro’z tom yaqinlashdi.

-Yo‘q, men uyga...-

Birdan Sobir uning qo‘lidan ushlab tortdi:

-Chiyillama! Azamatning xotini bo‘lib, menga qarshi chiqyapsan?-

Qorli daraxtzor orasida Dilafro‘zning qichqiriqlari bo‘ronning vahshatli ovozi oldida xech nima bo’lmasdi, uni atrofdagi daraxtlardan boshqa hech kim eshitmasdi, uning ilinj yordam istagidagi xonishlari qalin daraxtzor ichida g‘oyib bo‘ldi. U o‘ziga kelganda muzdek qorda baxvolda, ko‘ylagining yirtilgan joylarini ushlab yig‘ladi.

Ertasi kuni ertalab u o‘z tanidagi ko‘k-moviy dog‘larni ko‘rib, h ichidan nimadur parchalanb ketgandek bo’ld. Kechagi daxshatli tun miyyasida aylanar yodida faqatgina Sobir uni quyuq daraxtzor tomoni sudrayotgani, jon xolatda faryod chekayotgani, Sobirning badboy lablari uning bo’yni va ko’kraklarini tinmay o’payotgani va so’ngida oyoqlari orasida toshdek qotgan Sobirni asbobini xis qilgani yodida edi xolos.

-----------------------------------------------------

Iztiroblar

Bir necha kun Dilafro’z tobi yo’qligini baxona qilib xonasidan hqariga chiqmadi. Qaynonasi ham sovuda qolib shamollagan chog’i, mayli dam olaqolsin fermadagi ishlarni o’zim amallab turaman deya uni bezovta qilmadi.

Yarim tun

Dilafro’z xonasidan chiqib oshxona tomon yurdi. Qo’liga pichoq oldi, hayolida faqat bir narsa: men it tekan oshman, men iflosman, men yashashga noloyiqman o’lishim kerak degan fikrlar o’tar va pichoqni asta sekin bo’g’ziga botira boshladi. Ammo og‘riqdan vahimaga tushib, pichoqni tashladi.

Bir necha kun o‘tgach, Sobir uni dalada yolg‘izlikda uchratdi:

-Agar aytganrimni qilsang, hech nima bo‘lmagandek yashaymiz,-—dedi u qo‘rqitib.

-Aks holda, butun qishloqga seni sharmanda qilaman.-

Dilafro‘z qo‘rquvdan qimirlay olmadi.

Kun o‘rtasi. Dalada hech kim qolmaganida, Sobir uni chekka joyga olib bordi. Bu safar Dilafro‘zning yonida yashirib olgan chog’inezdirmasdan qo’liga olayotgan edi. Ckkaroqda xech kim bormay qolgan chaylaga yetib borib ichkariga kishdi. Shu damda Dilafro’z o’ziga orqa qilib turgan Sobirning beliga pichoni sanchmchi bo’lib uni chiqardi.

-Jon……- Sobir end gapboshlayman deb ortiga o’giraldi…

1-qism tugadi. Davom bor…

By S.A.