Marsga Xujum Rey Bredberi romani

Январ 1999

Ракета ёзи

Ҳозиргина Огайо қиши ҳукмрон эди: эшик ва деразалар тақа-тақ ёпилган, ойналарни қалин қиров босган; томларнинг қирраларидан найзасимон сумалаклар осилиб турар, болалар тепаликлардан чанғиларда ўқдек учар, қора айиқ мўйнасидан тикилган пўстинли аёллар сирпанчиқ кўчаларда кезинар эдилар.

Тўсатдан иссиқ ҳаво тўлқини шаҳар бўйлаб ёйилди, худди тасодифан очиқ қолган новвойхона эшигидан чиққан ҳовур сингари ҳаммаёқни иссиқ ҳаво қоплади. Уйлардан шовуллаб сувлар оқди. Буталар ва болаларнинг эгнилари ҳўл бўлди. Томлардан сумалаклар узилиб тушар, ерга тушиб майда-майда бўлар ва эриб кетар эди. Эшиклар ланг очилди. Осмонда булутнинг чоки сўкилди. Болалар эгниларидан свитерларини ечиб отдилар. Онажонлар ҳам айиқ мўйна пўстинларини елкаларидан ташладилар. Қор эриб, ўтлоқзорда бултурги майсалар мунғайиб кўринди.

Ракета ёзи. Оғиздан-оғизга, уйдан-уйга шу икки сўз кўчиб юрар эди: Ракета ёзи. Худди чўл нафасидек қайноқ ҳаво деразалардаги муз нақшларни эритиб юборди, улар ўрнида нафис кашталар сузилиб кўринди. Чанғи ва конкилар бирдан керак бўлмай қолди. Аёзли осмондан тепалик устига қўнаётган қор ергача келмай, ҳаводаёқ қайноқ ёмғирга айланмоқда эди.

Ракета ёзи. Одамлар ёмғир томчилари питрадай тўкилаётган айвондан бошларини чиқариб, қизара бошлаган осмонга қарар эдилар.

Пуштиранг олов ва чўғдек ҳовур уфуриб турган космодромда ракета қаддини ғоз тутиб турар эди. Аёзли қиш тонгида ракета ўзининг қудратли оташ нафаси билан атрофни ёз қилиб юбораётганди. Ракета об-ҳаво яратмоқда ва бир неча лаҳзадан буён чор атрофда ёз ҳукм сурмоқда эди...

Феврал 1999

ИЛЛА

Улар Марс сайёрасида, биллур устунли уйда қуриб қолган денгиз соҳилида яшар эдилар ва ҳар куни эрта билан миссис К.нинг биллур деворлардан етилиб чиққан олтин меваларни еяётганини ёки қайноқ шамол ахлатлар билан биргаликда учириб келган оҳанрабо чангини ҳовучлаб сочганча ўша ерларни тозалаётганини кўриш мумкин эди. Кечга яқин қадимий денгиз ҳаракатсиз ва қайноқ ҳолга келган бир пайтда ҳовлидаги анжир дарахтлари қилт этмай қолар эди ва кўҳна Марс шаҳарчаси ёп-ёлғиз сўппайиб турар эди, ҳеч ким кўчага чиқмас, мистер К.ни эса ўз хонасида бўртиқ иероглифларни арфа торлари каби бармоқлари билан чертганча маъдан китобни ўқиётганини кўриш мумкин эди. Унинг қўл остида китоб қўшиқ куйларди, куйловчи қадимий товуш денгиз ўзининг қирмизи тумани билан соҳилларни қоплаб олган ва қадимий одамлар маъдан найза ва электр тўрлари билан қуролланиб, жангга кетаётган одамлар ҳақида ривоят қиларди.

Мистер ва миссис К. йигирма йил ўлик денгиз соҳилида яшашди ва уларнинг оталари ва боболари ҳам, мана, ўн асрдирки, гулга ўхшаб қуёш томонга юз буриб айланиб турган мана шу уйда истиқомат қилиб келган эдилар.

Мистер ва миссис К. ҳали унчалик кекса эмас эдилар. Уларнинг юзлари чинакам марсликлардек тоза, қорачадан келган эди. Кўзлари олтин тангалардек сап-сариқ, овозлари майин ва ёқимли. Илгари улар кимёвий олов билан суратлар чизишни яхши кўрар эдилар, шароб дарахтлари лиммо-лим тўлиб оққан анҳорларда сузишни ёқтиришарди, кейин эса тонггача хилватгина хонада мовий нур таратиб турган портретлар тагида суҳбат қурар эдилар.

Энди улар унчалик бахтли эмас эдилар.

Ўша куни эрталаб миссис К. худди сариқ мумдан чаплаб ясалгандек, ҳосилсиз қумларнинг узоқ-узоқларга таралаётган жазирама ҳовурига қулоқ тутганча устунлар ўртасида тик турар эди.

Нимадир содир бўлиши керак эди.

Аёл кутар эди.

У ана-мана қум устига чақновчи мўъжизани келтириб босмоқчи, сиқмоқчи ва эзиб янчмоқчи бўлган мовий Марс осмонидан кўз узмай қараб турарди.

Аммо ҳамма нарса ўша-ўша эди.

Кутавериш жонига теккач, аёл туманли устунлар оралиғида у ёқдан-бу ёққа юра бошлади. Бўғотдаги тарновлардан ёмғир жилғаланиб оқарди, бундан тандирдек қизиган ҳаво бироз салқин тортгандек, унинг баданини силагандек бўларди. Жазирама кунларда бу дарёга тушиб чўмилиш билан баравар эди. Салқин жилғалар ерни ҳўл қилди. Эрининг китобни тинмай чалаётгани қулоғига чалиниб турарди; қадимги оҳанглар унинг бармоқларига заррача таъсир қилмаётгандек эди.

Аёл хаяжонсиз ўйларди: қачонлардир худди анави ўзининг киши ақли етмас китобларига мўъжаз арфага ёпишгандек маҳкам ёпишиб олган, худди илгари бўлганидек, вақт-соати келиб эри уни ҳам бағрига босишига, юз-кўзларини силаб эркалашга вақт топа олишига имони комил эди.

Афсус! Аёл бошини чайқади, ҳафсаласи пир бўлгандек билинар-билинмас елкаларини учириб қўйди, олтинранг киприкли кўзларини аста беркитди. Никоҳ ҳаттоки илгаридан таниш бўлган ёш йигит-қизларни ҳам кекса қилиб қўяди...

Аёл ўриндиққа чўкди, ўриндиқ бамисоли унинг бутун вужудини бағрига олди. У асабий қошларини чимирди ва кўзларини юмди. Аёл туш кўра бошлади. Қорача бармоқлари титраб кетди, беихтиёр ҳавода ўйнай бошлади. Лаҳза ўтиб, аёл ўриндиқда чўчиб қаддини ростлади ва оғир-оғир нафас ола бошлади.

У худди бировни кўрмоқчи бўлгандек шоша-пиша хонага разм солиб чиқди. Таажжуб: устунлар оралиғи бўм-бўш эди.

Учбурчак эшикда эри кўринди.

— Сен мени чақирдингми? — ғижиниб сўради эри.

— Йўқ! — деярли қичқириб жавоб берди аёл.

— Менга худди қичқиргандек бўлиб туюлдинг.

— Ростданми? Мен мизғиб туш кўраётган эдим.

— Кундузия? Сенда илгари ҳеч бунақа бўлмасди-ку.

Аёлнинг кўзларидан унинг ўзи ҳам туш кўрганидан таажжублангани шундоқ кўриниб турарди.

— Қизиқ, жудаям қизиқ, — ғудранди аёл. — Бу туш...

— Хўш? — эри китобга қайтиб боришга тоқатсизланаётган эди.

— Тушимга бир эркак кирибдики...

— Эркак?

— Баланд бир эркак. Бўйи олти фут бир дюйм1 келади.

— Бу қанақаси: бутун бошли бир дев, алвасти-ку!

— Нимагадир, — аёл дона-дона қилиб сўзлай бошлади, — у алвастига ўхшамасди. Тўғри, бўйи жуда баланд эди. Унинг — эҳ, биламан, бу гаплар сенга алаҳсирашга ўхшайди — унинг кўзлари кўм-кўк эди!

— Кўзлари кўм-кўк эди, — такрорлади мистер К. — Эй худойим, кейинги гал қанақа туш кўрар экансан-а?! Ҳали қоп-қора сочли одам ҳам кўрдим дерсан.

— Буни қандай билдинг? — деди аёл.

— Шунчаки тўғри келган рангни айтдим-қўйдим-да, — қуруққина жавоб берди эр.

— Ҳа, сочлари қоп-қора! — қичқириб деди аёл. — Бадани эса оппоқ. Жудаям ғалати одам! Эгнидаги кийимлари ҳам ғалати, у осмондан иниб тушди-да, мен билан мулойим гаплаша кетди.

Аёл жилмайди.

— Осмондан эмиш. Шу ҳам гап бўлди-ю.

— У қуёшда чарақлаб турган маъдан машинада учиб келди, — эслай бошлади миссис К. У кўрганларини кўз олдига келтириш учун кўзларини юмди. — Тушимга осмон кирди. Шунда бир нарса ялт этди. Худди ҳавога отилган тангадек. Кейин у катталаша бошлади. Катталашиб-катталашиб ерга равон тушиб келди, — бу узун кумушранг думалоқ кема, бегона кема эди. Сўнг биқиндаги эшик очилди-да, ундан баланд бўйли бир эркак чиқиб келди.

— Кўпроқ ишлаганингда бундай аҳмоқона тушлар кўрмас эдинг.

— Менга эса бу жуда ёқди, — жавоб берди аёл ўриндиққа ўзини ташлаб. — Шундай нарсаларни тасаввур қиламан деб ҳеч хаёлимга келмаганди. Қоп-қора сочлар, кўм-кўк кўзлар, оппоқ бадан! Қандай ажойиб эркак, бунинг устига, жуда чиройли ҳам.

— Сенга шунақа туюлган.

— Вой ичи қора-ей. Мен шундай бўлишини хоҳлаганмидим, пинакка кетганимда у ўзи пайдо бўлиб қолди. Ҳатто бу тушга ҳам ўхшамайди. Бирдан кутилмаганда, ғайри оддий бир тарзда... У менга қаради-да: шундай деди: “Мен бу кемада учинчи сайёрадан учиб келдим. Менинг исмим Натаниел Йор...”

— Бемаъни исм, — эътироз билдирди эри. — Бунақа бўлиши мумкин эмас.

— Албатта, бемаъни-да, ахир бу туш эди-ку, — итоаткорона қўшилди аёл. — У яна: «Бу коинот орқали биринчи парвозимиз. Кемада биз икки киши эдик, мен ва дўстим Берг», — деди.

— Буниси ундан ҳам бемаънироқ исм экан.

— У шундай деди: «Биз ердаги шаҳардан келдик, сайёрамизнинг номи шунақа», — давом этди миссис К. — Бу унинг сўзлари. Ҳа, шундай деди — Ер. Кейин у бизнинг тилимизда гапирмади. Лекин мен бир амаллаб уни тушундим. Зеҳним-да. Бу телепатия, албатта.

Мистер К. орқасига ўгирилиб, кета бошлади. Бироқ хотинининг овозидан у яна тўхтади.

— Илл! — аста чақирди аёл. — Сен ҳеч учинчи сайёрада одам бор-йўқлиги ҳақида ўйлаб кўрганмисан?

— Учинчи сайёрада ҳаёт бўлиши мумкин эмас. — Босиқлик билан тушунтира бошлади эри. — Олимларимиз шуни аниқлаганларки, у ерда ҳавода кислород ҳаддан ташқари кўп. У ерда одамлар яшаганида қандай зўр бўлар эди-я! Қанақадир ғалати кемаларда коинотда саёҳат қила олишганда нур устига нур бўларди.

— Менга қара, Илл, ўзинг яхши биласан, мен бунақа сафсаталарни жинимдан ёмон кўраман. Ундан кўра ишдан гапир.

Аёл ёмғир томчилиб турган устунлар оралиғида одимлаб юрганида кеч кириб қолган эди. Ўша-ўша куй, ўша-ўша оҳанг.

— Шу ҳам қўшиқ бўлди-ю. — Чидаёлмай тўнғиллади эри, олов столга борар экан.

— Билмадим.

Аёл беихтиёр гўшт бўлакларини қайнаб турган оловга ташлади.

— Билмайман. — Иккинчи лаҳзада гўшт пишиб тайёр бўлган эди. Аёл уни олов ичидан олди-да, ликопчага солиб эрига тутди. — Эҳ, балки бу кўнглимга ўз-ўзидан келиб қолган сафсатадан бошқа ҳеч нарса эмасдир, нимагалигини ўзим ҳам билмайман.

Эри бошқа ҳеч нима демади. Хотинининг гўштни вишиллаб турган олов ҳалқоби ичига қандай ташлаётганини томоша қилиб турарди. Қуёш уфқ ортига яширинди.

Хонага аста-секин тун кириб кела бошлади, у устун ва эр-хотинни ямлаганча ўзининг тундек қора шароби билан хона шифтигача лиммо-лим тўлди. Фақат кумушранг олов уларнинг юзларини ғира-шира ёритиб турарди.

Аёл яна ғалати қўшиқни куйлай бошлади.

Эр ўрнидан сапчиб турди-да, ғазаб билан эшик томон йўналди.

Бир оздан сўнг эр кечлик овқатни ўзи тановул қилди.

Столдан турди-да, керишди, хотинига қаради ва эснаб туриб таклиф киритди:

— Олов қушларга миниб шаҳарда бир чигилёзди қилиб келмаймизми?

— Жиддий айтаяпсанми? — сўради хотин, — иситманг йўқми?

— Бунинг нимасига ажабланасан?

— Ахир биз ярим йилдан бери ҳеч қаёққа борганимиз йўқ-ку?

— Бу ҳам чакки фикр эмас.

Ўзидан ҳайрон бўлганича аёл эрига қаради. Энсаси қотиб, қўлини оғзига олиб борди. Қуёш ботмоқда эди. Атрофни қоронғилик қоплаган сайин худди улкан гул каби уй ёпилиб борар эди. Устунлар оралиғида шабада эсди, олов столда бир миттигина кумушранг олов кўлчаси қайнар эди. Шамол миссис К.нинг қизғиш сочларини тараганча, унинг қулоғига нималаридир шивирлар эди. Олтинранг хира нигоҳини уфққа, денгизнинг оқиш-сарғиш юзига тикканча у жимгина турар эди. Шунда хотирасида қандайдир қўшиқ сатрлари жонланди:

Нигоҳимда қадаҳ сунарман,

Ишқингга шул эрур жавобим,

— дея аёл паст ва майин овозда хиргойи қила бошлади.

Лабларимдан май симир, жоним,

Ўзга майдан гапирма зинҳор.

Миссис К. такрор хиргойи қилди. Бироқ энди сўзларсиз, кўзларини юмиб куйлади, қўллари эса бамисоли ҳавода рақс тушар эди. Охири у жим бўлиб қолди.

Куй чиндан ҳам ажойиб эди.

— Бу қўшиқни энди эшитаяпман. Сен ўзинг тўқидингми? — жиддий оҳангда сўради эри ундан, синовчан боқиб.

— Йўқ... Ҳа... Тўғриси, билмайман! — Аёл саросимада эди. — Мен сўзларини ҳам билмайман — аллақандай бегона тилдаги қўшиқ эди.

— Қанақа тилда?

— Бугун қуёш қаёқдан чиқди?

— Кел энди, — қўл силтаб деди эр. — Борасанми-йўқми, шуни айт.

Аёл оқиштоб чўлга разм солди. Икки оппоқ ой уфқ ортидан кўтарилиб чиқди. Муздек сув оёқ панжаларини силар эди. Унинг бадани енгил жимирлаб кетди. Ҳаммадан ҳам аёл шу ерда қолишни, чурқ этмай бир жойда жим ўтиришни хоҳлар эди, у куни билан ўйлаган нарсасининг, — содир бўлиши лозим ва содир бўлиши мумкин бўлган нарсанинг амалга ошишини кутмоқда эди... Қўшиқнинг нафис оҳангидан юраги ҳаприқиб кетди.

— Мен...

— Сенга яхши бўлади, — деди эри. — Қани, кетдик.

— Мен чарчадим, — жавоб берди хотини, — бошқа сафар борамиз.

— Мана бу шарфинг, — эр унга шиша идишчани тутди. — Неча ойдирки, иккаламиз ҳеч ерга чиққанимиз йўқ.

— Сенинг ҳафтасига икки мартадан Кси-Ситига қилган сафарларингни ҳисобга олмаганда, — деди у эрига, ундан кўзини олиб қочганча.

— Иш бор, — деди эри.

— Иш бор, — шивирлади аёл.

Шиша идишчадан суюқлик отилиб чиқди. Мовий зулматга айланди-да, аёлнинг бўйни атрофидан вишиллаб айланиб доира ясади.

Теп-текис, муздек қум узра, худди лаққа чўғдек чарақлаб, олов қушлар мунтазир эди. Қушларга кўплаб яшил тасмалар билан боғлаб қўйилган оппоқ чодир тунги шамол эпкинидан қаппайиб ҳилпирарди.

Илла чодир остида ётарди, эрининг буйруғи билан олов уфурган қушлар тим қора осмонга кўтарилди. Тасмалар таранглашди, чодир ҳавода сузиб борарди. Қумлар шувуллаганча пастга тўкилди. Мовий тепаликлар уларнинг уйини ёмғирли устунларни, қафасдаги гулларни, куйловчи китобларни, ердаги унсиз, ирмоқларни орқада қолдирганча шундоқ ёнгиналаридан бир-бир ўтиб борар эди. Аёл эрига қарамасди. Эрининг қушларга қараб қичқиришларини эшитиб турарди. Қушлар эса тобора кўтарилиб борар, шу парвозда улар бамисоли лаққа чўғлардек қип-қизил мушакларга ўхшаб кринар эди.

Аёл пастда милтираб кўриниб турган қадимги ўлик шаҳарларга, худди суякдан ясалган шатранж доналари каби уйларга қарамасди, бўшлиқ ва эрмакларга лиммо-лим қадимги анҳорлар ҳам унинг учун бир пул эди. Бамисоли ой нуридай порлоқ машъал каби улар қуриб қолган дарёлар ва сувсиз кўллар устидан учиб ўтмоқда эдилар.

Аёл фақат осмонга қарар эди.

Эр нимадир деди.

Аёлнинг кўзи осмонда.

— Нима деганини эшитдингми?

— Нимани?

Эр қаттиқ хўрсинди.

— Сал ҳушингни йиғсанг бўлармиди...

— Ўйга чўмиб қолибман.

— Табиатга бунчалик шайдолигингни билмас эканман. Бугун кўзингни осмондан сира ололмаяпсан.

— Осмон жуда ҳам чиройли.

— Биласанми, мен нима ҳақда ўйладим, — аста давом этди эр, — бугун Халлга телефон қилмаймизми? Бир ҳафтага келяпмиз деб айтамиз. Ундан кўп эмас. Тўғрим сизларникига. Мовий тоғларга бораяпмиз, деймиз. Қалай, зўр фикрми?

— Мовий тоғларга! — Аёл бир қўли билан чодир чеккасидан тутди-да, эри томон кескин ўгирилди.

— Бу таклиф, холос.

— Хўш, қачон бормоқчисан? — асабий сўради аёл.

— Йўқ демасанг, эртага эрталабоқ жўнаймиз, —шошиб жавоб берди эр. — Ўзинг биласан, қанча тез бошласанг, шунча...

— Ахир биз ҳеч қачон бундай эрта чиқиб кетмагандик-ку?

— Бу йил шу истисно бўлади, — эр жилмайди. — Ҳолатни ўзгартириб турганга нима етсин. Осуда, тинч яшаш қандай яхши. Хуллас, ўзингдан қолар гап йўқ. Янглишмасам бошқа режаларинг йўқдир, а ? Қалай, борамизми?

Аёл хўрсинди, чайналди, сўнг деди:

— Йўқ.

— Нима?! — эрнинг овозидан қушлар чўчиб тушди, чодир бир силкинди.

— Йўқ, — қатъий деди аёл, — мен бормайман.

Эр аёлга қаради. Масала ҳал бўлган эди. Аёл орқага ўгирилди. Қушлар учишда давом этди. Шамол қувган ўн минг бурчак тезлигида. Тонгда қуёш биллур устунлар орасидан ўз нурларини сочганча ухлаб ётган Илла устидаги туманни ҳайдаб юборди. Тун бўйи аёл юмшоқ булут тўшаги узра сузгандек ерда парвоз қилиб чиқди. Туман эса Илла ёстиққа бош қўйган заҳоти деворлардан оқиб тушган эди. Тун бўйи аёл мана шу ҳаракатсиз дарё узра донг қотиб ухлади. Энди булут ғойиб бўлмоқда ва ниҳоят дарё Иллани бедорлик соҳилида қолдирганча уйқуни урарди.

Аёл кўзини очди.

Унинг бошида эри турарди. Эри бу ерда бир неча соатдан бери тургандек бўлиб кўринмоқда эди. Нимагадир Илла эрининг кўзига қарашга ботинолмаётганди.

— Яна шу тушни кўрдингми? — деди у. — Тинмай уйқингда гапиравериб, мени мижжа қоқтирмадинг. Врачга кўринмасанг бўлмайди.

— Менга ҳеч нарса бўлгани йўқ.

— Уйқингда роса алаҳсираганинг-чи,

— Шунақами? — Аёл шошиб туриб ўтирди.

Хона ичи совуқ эди. Тонгги ғира-шира ёруғликда Илланинг қомати намоён бўлди.

— Нима туш кўрдинг?

Аёл эслашга ҳаракат қилиб сукут сақлади.

— Кема. У яна осмондан тушди, ундан баланд бўйли одам чиқиб келди ва мен билан гаплаша бошлади. У бир гапириб ўн кулар, бу эса менга ёқарди.

Мистер К. қўли билан устунни туртди. Ҳовур қоплаган илиқ сув жилғалари хонадаги совуқни ҳайдаб чиқармоқда эди. Мистер К.нинг чеҳраси маъносиз эди.

— Кейин эса, — давом этди аёл, — Натаниел Йорк исмли бу ғалати эркак, сиз гўзалсиз деди ва мени ўпиб олди.

— Хаҳ! — қичқирди эр ва орқага ўгирилди.

— Бу бор-йўғи туш-ку, — деди аёл ўзича хурсанд бўлиб.

— Аҳмоқона аёлча тушларни сўзлашни қачон бас қиласан?

— Худди болага ўхшайсан-а! — У сўнгги бир парча кимёвий туманга ўзини ташлади. Зум ўтмай аёл аста кулиб қўйди.

— Мен яна ниманидир эслай бошладим, — Иқрор бўлди аёл.

— Хўш, хўш, нима экан? — қичқирди эр.

— Илл, шунақанги инжиқсанки...

— Бўл, гапир, — талаб қилди эр. — Сен мендан ҳеч нарсани сир тутишинг мумкин эмас.

Эр аёлнинг боши узра ўзининг совуқ, тунд чеҳраси билан унга қараб турарди.

— Мен сени ҳеч қачон бундай ҳолда кўрмагандим, — жавоб берди Илла, уни ҳам қўрқинч, ҳам завқ туйғуси қамраб олганди. — Ҳеч бунақаси бўлмаганди, ўша Натаниел Йорк айтдики... Хуллас, у менга айтдики, мени ўзининг сайёрасига олиб борар экан. Албатта, бу бўлмаган гап.

— Ҳамма гап шунда-да, бўлмаган гап. — Деярли овози борича қичқириб деди эр. — Ўзингни сал наридан туриб бир эшитиб кўрганингда эди: у билан бирга ўйнаганингни, у билан гаплашганингни, у билан қўшиқ айтганингни, тун бўйи шундай қилганингни, эй худойим, бир ўзингга разм солиб қараганингда борми?

— Илл!

— У қачон қўнади? Лаънати кемасида қачон пастга тушиб келади?

— Илл, овозингни кўтармасанг-чи.

— Падарига лаънат бу овознинг! — эр ғазаб ичида аёл узра энгашди. — Манови сенинг тушингда... — у аёлнинг панжасини сиқди. — Кема яшил водийга қўнгандир-а? Жавоб бер!

— Ҳа, водийга...

— Бугун кечга яқин кўнгандир-да? — тиниб-тинчимаётганди эр.

— Ҳа, ҳа, шунақа бўлса керак. Лекин бу фақат туш эди, холос.

— Бўпти. — Эр жаҳл билан унинг қўлини силтади. — Яхшиямки алдамайсан, тушингда айтган ҳамма гапларингни эшитдим. Ҳар бир сўзигача, водийни ҳам, вақтни ҳам ўзинг айтдинг.

Оғир-оғир нафас олганча эр чақмоқдан кўзи қамашгандек устунлар оралаб юриб кетди. Аста-секин унинг нафас олиши равонлашди. Аёл эридан кўз узмас эди — ишқилиб жинни-пинни бўлиб қолмадимикан? Охири аёл ўрнидан турди-да, унинг олдига борди.

— Илл, — шивирлади аёл.

— Ҳечқиси йўқ, ҳечқиси йўқ...

— Сен касалсан.

— Йўқ, — эр ҳорғин, зўр-базўр жилмайди. — Болаликдан бошқа ҳеч нарса эмас. Мени кечир, азизам. — У аёлни қўполгина силаб қўйди. — Ўзимдан ўтди, кечир. Бўпти, мен бориб ётай...

— Жуда ўзингни уринтириб қўйдинг.

— Энди ҳаммаси жойида. Ўтиб кетди. — Эр уҳ тортиб қўйди. — Кел, буларни унутайлик. Ҳа, мен кеча Уэлл ҳақида бир латифа эшитгандим. Шуни сенга айтиб бермоқчи эдим. Сен нонушта тайёрлайвер, мен сенга латифани айтиб бераман, мана бу ҳақда эса бошқа гаплашмаймиз.

— Бу бор-йўғи туш эди, холос.

— Бўлмаса-чи. — Эр беихтиёр унинг юзидан ўпди. — Бор-йўғи туш эди, холос.

Тушга келиб офтоб баттар куйдира бошлади, тоғлар бамисоли унинг ҳовурида сузмоқда эди.

— Шаҳарга бормайсанми? — сўради Илла.

— Шаҳарга? — эр қошини хиёл кўтарди.

— Сен ҳар доим шу куни кетасан, — аёл таглик устидаги гулларни тўғрилади. Гуллар ҳаракатга келиб, катта-катта сариқ оғизларини очди.

Эр китобни ёпди.

— Йўқ, ҳаддан ташқари иссиқ. Бунинг устига, кеч бўлди.

— Шунақа де, — аёл ишни тугатди-да, эшик томонга борди, — мен дарров қайтаман.

— Тўхта, қаёққа?

Аёл эшикка етиб бўлган эди.

— Паонинг олдига. У мени таклиф қилган эди.

— Бугунми?

— Уни кўрмаганимга юз йил бўлди.

— Узоқ эмас-ку. Яшил водийда, агар янглишмасам, шундайми?

— Ҳа, қўл узатса етади. Шундай бир... — Аёл тоқатсиз эди.

— Мени кечир, — деди эр унинг ортидан жуда ташвишли қараганча, — бутунлай эсимдан чиқибди: мен бугун доктор Нллени таклиф қилган эдим-ку.

— Доктор Нллени? — аёл эшик томон йўналди.

Эр уни тирсагидан тутди-да, шаҳд билан хонага қайтариб олиб кирди.

— Ҳа.

— Пао нима бўлади?

— Пао қочиб кетмайди. Биз Нллени кутиб олишимиз керак.

— Бораману, қайтаман.

Эр йўқ дегандек бошини чайқади.

— Ҳа, йўқ. Бунинг устига, уларнинг уйигача анча юриш керак бўлади. Бутун яшил водийдан ўтиб, катта анҳор ортида-я. Сўнг яна пастга қараб кетилади... Ҳавониям кўрмайсанми, ёндираман дейди. Доктор Нлле сени кўриб роса хурсанд бўларди. Эшитдингми?

Аёл ҳеч нима деб жавоб бермади. У фақат бир бало қилиб чиқиб кетса-ю, бу ердан қочиб қолса — шуни ўйларди. Овозининг борича қичқиришни истарди. Лекин у тузоққа тушгандек ўриндиқда ўтирар, аста-аста қимирлатаётган бармоқларидан кўзларини узмасди.

— Илла, — тўнғиллади эр. — Ҳеч қаерга кетмайсан, шундайми?

— Ҳа, — деди аёл узоқ сукунатдан сўнг. — Кетмайман.

— Кун бўйи уйда бўласанми?

Аёл бўғиқ овозда жавоб берди:

— Ҳа, кун бўйи.

Бир неча соат ўтса ҳамки, доктор Нлледан дом-дарак йўқ эди. Афтидан, Илланинг эри бундан у қадар таажжубга тушмаётганди. Кечга яқин у ғудранганча