Adashgan avtobus 7 (kamolov )
Nabijon hoshimov asari
Yakuniy Wisma
– Бу савдо деганлари шунақа нарса эканки, оборотда пулинг қанча кўп бўлса, молларинг хилма-хил, современний, модний бўлса, шунча кўп даромад оларкансан. Так что, маблағингизни беҳуда сарфламаймиз. Тўғрими, отажон?
– Да-да, конечно, – деб қўйди ота яна ва боши айланиб кетди. "Бўлди-да энди, ҳадеб шанғиллайверасанми?" деди ичида.
Дилнознинг тўй куни белгиланди. Бу муддат яқинлашган сайин Гулноз орқаси куйган товуқдай типирчилаб қолди. Чунки қимматбаҳо гарнитур мебели ҳали олинмаганди. Ўша кунлари унинг калласига ажойиб бир фикр келиб қолди ва дарҳол дўхтир эрига қўнғироқ қилди:
– Алло, дадаси. Келинг, бир иш қиламиз. Меҳриҳон опам отамни Камол акамникидан боплаб олиб кетгани учун биз ҳам боплайлик.
– Қанақа қилиб? Нима, олиб қочасанми?
– Йўқ. Ҳаммасини "законний" қиламиз. Яхшилаб эшитинг. Мен ҳозир отамни йўқлаб Меҳриҳонникига бораман ва сизга "Отамнинг мазаси йўқ экан" деб қўнғироқ қиламан. Сиз хизмат машинангизни юборасиз. Болалари бобони "Тез ёрдам" олиб кетди, деб ўйлашади. Қарабсизки, отам бизникига келиб қолади. Қалай?
– Балосан, хотин! Майли.
Шундай қилишди. Меҳриҳон уйида эмас, одатда бу пайтда дўконида бўларди. Ўн ёшли ўғли Ҳотамтойнинг кўз ўнгида, куппа-кундуз куни шифохона машинасида отани олиб кетишди. Гулноз қайнотасини алоҳида хонага жойлаштириб, дарвозани ичкаридан қулфлаб олди. Отани лаззатли таомлар билан сийлади. Эриб кетди. Музхонада очиқ коньяк ҳар бор эди. Бир пиёла тўлғазиб қуйиб ҳам берди. Ота тез ухлаб қолди. Келин ўзича қайнотасининг "ювиб қўймоқчи" бўлган дастрўмолларини қидириб кўрди. Қуриб кетгур иккита кир дастрўмол чиқдию пулдан дарак йўқ эди. "Меҳрибонлик"нинг қолганини уйқудан кейинга қолдирди.
Отани "Тез ёрдам" олиб кетганини эшитган Меҳриҳон оёғини қўлга олиб етиб келди ва шифохоналар томон чопди. Аммо отасини йўқотди. Сўнгра аввал Қосим акасиникига, Камолникига ва сўнгра ҳориб-чарчаб Жамолникига келди. Лекин дарвозани ҳеч ким очмади. Қўнғироқларга жавоб бермади. Гулноз овчарка итини қўйиб юборди.
Аслида "Рекс" лақабли бу овчарка Камолники бўлиб, у кейинроқ уни акасига ҳадя қилганди. Ит жуда ақлли ва зийрак эди. Овсинининг уйига бир иш билан борган Камолнинг хотини Хадичахон отаси ҳақидаги разведка маълумотларини олиб келгач, эру хотин пухта режа тузиб олишди. Коньяк таъсирида ухлаб ётган ота Гулноз бозорга майда-чуйда олгани кетгани маҳали замбил ёрдамида олиб чиқилиб, машинага жойланди. Рекс тилини ялаб қолаверди. Бундан бехабар Гулноз Дилноз билан ота учун ажойиб чучвара тайёрладилар. Аммо ота изсиз йўқолганди. Рекс ҳам "Мен қаёқдан билай" дегандай елкасини қисиб, ғингшиб қўя қолди.
* * *
Қосим қассобнинг кичик ўғли Сардор гап топиб келиб қолди. Нима эмиш, янги ўрис боболари Камол амакиникидамиш.
– Қаёқдан эшитдинг?! – дағдаға қилиб сўради Қосим.
– Ҳозир новвойхонага нон олгани Камол амакимнинг ўғли Каримжон келувди. Ойиси унга "Нонни иссиққинасидан олиб кел, бобонгни меҳмон қиламиз", дебди.
Қосим ҳайрон бўлди. Чунки у қачондан бери отасини Меҳриникидан қандай олиб келишни билолмай боши қотган ва жуда тажанг бўлиб қолганди. Камолники бўлса бир қадам. Мозор орқали шундоқ ўтадию, олиб келаверади. "Ҳа" дейишса, "Сой бўйида чойхонада ош еймиз", дейди. Чойхонага олиб бормай, уйига олиб кириб кетади-да, дарвозани тамбалаб олади. Вассалом!
Камол ишда экан. Хадича келин бобойнинг уйда эканини тан олди. Аммо у дам олаётганмиш. "Уйғонсалар айтаман. Чойхонага ўзлари бораверадилар", деди.
– Майли, келин. Ухлаб ётган бўлсалар ҳам бир кўрай, дийдорига тўяй. У кишини қирқ йил кутдим, ахир, – деди у йиғламоқ пайида афтини буриштириб.
Хадичанинг раҳми келди. Ҳеч иккиланмай қайноғасини қайнотасининг ёнига бошлади. Қосим ота ётган жойнинг плита ётқизилган йўлагидан ўтиб бораркан, худди ўғрилардай теварак-атрофга олазарак қараб қўйди.
Хуррак отиб, ширин ухлаб ётган ота ёнига Хадича якандоз солиб берди.– Майли, келин, сиз бораверинг, – деди Қосим шивирлаб.
Келин бир оздан сўнг чой олиб кириб қўйиб чиқиб кетди.
– Оббо отагинам-ей. Шунақа қилиб Россияни кезиб келдим денг, – деди у ўз-ўзига гапириб.
Ота хуррак билан жавоб қайтарди. Қосимнинг калласига "Шарт кўтариб олиб кетаверсам-чи?" деган фикр келиб қолди. Деразадан секин қаради. Келин ошхонада уймалашарди. Шу пайт Қосимнинг кўзи икки ғилдиракли борти баланд аравага тушиб қолди. Молхонанинг айвонида прессланган бир уюм буғдой сомони тахлаб қўйилибди. У ташқарига дангал чиқиб борди ва тўғри ошхонага "Ҳой, келин!" дея чақириб борди. Хадича манти тайёрлашга уннамоқда эди.
– Келин, узр. Мен аслида сизлардан бир ҳол-аҳвол сўраб, кейин яна бир хизмат билан келувдим. Отамни кўриб кўнглим хотиржам бўлди, раҳмат сизларга. Энди борай.
– Э, йўқ, ўтиринг, отангиз билан манти ейсизлар, ҳозир укангиз ҳам келиб қоладилар.
– Йўқ, раҳмат. Сизлар бемалол. Шу десангиз, уйда сомон қолмабди. Бир прицеп буюртма бериб қўйгандим, занғар ҳалиям ташлаб кетмаяпти. Ўзингиз биласиз, иккита буқа бор. Шунга анави сомонларингиздан тўрттагина бериб турсангизлар, қарзга албатта.
– Майли-майли, бемалол, қанча керак бўлса, олаверинг, ака.
– Хўп, анави аравачага сиққанича оламан. Кейин аравани болалар опкелиб беришар.
– Майли, ака, ўтирсангиз бўларди.
– Кейинроқ отамни йўқлаб келарман. Уйғонсалар, салом айтиб қўясиз. Камолниям сўраб қўйинг.
– Хўп бўлади. Сиз ҳам овсинимни сўранг. Келинглар.
Хуллас, у келиннинг ўз юмуши билан андармон бўлганидан фойдаланиб уйқудаги отани тўшаги билан аравага ётқизди-да, устига сомонни қўйиб эсон-омон олиб кетди. Отага манти ҳам ейиш насиб қилмади.
Қосим аравани тақирлатиб судраб кетаркан, қилган ишидан завқланди.
– Оббо хотинлар-ей, жа содда бўлишади-да. Бу сомонни бошимга ураманми, уйимда босилиб ётибди-ку... Ҳм-м, демак мен отамни хотинимга ишонмаслигим керак экан. Шунинг учун жимгина кираману отамни бир чеккадаги ўз хонамга олиб кириб ётқизаман. Ўзим қарайман.
Шундай қилиб, у отани ётқизиб, янги мол сўйиш учун ишига кетди. Хотинига ҳеч нима демади. Узоқ ётган Саидвафо оқшом маҳали совқотиб, қорни очиб ўрнидан туриб кетди. Уст-бошлари сомон бўлиб кетибди. Бўйинлари қичишарди. Дастрўмолини олайин деса, киссалари бўм-бўш... "Қаердаман ўзи?" деб бир оз гарангсиб турди-да, деразадан қаради. Яхшики, у "топилган" кунлари шу ерда яшаб, келди-кетдиларни кузатган эди.
Ташқари ҳовлида ҳеч ким кўринмасди. Зерикди. Шу яқин – орадаги ўша "ўрис чол" номини олган чойхонани қўмсади. У ерда қўй ёғида тайёрланиб ортиб қолган паловлару димламалар, бак олдида туравериб тобига келган аччиққина чойлар, шарқираб оқаётган сой суви, одамлар гурунги... Шуларни ёдга оларкан, қандай қилиб хонадан ҳовлига, сўнгра ҳовлидан кўчага чиқиб қолганини ўзи ҳам англамай қолди. Ўша қадрдон чойхонага борди. Чойхоначи Икромжон уни илиқ қарши олди. Узрини айтиб, дарров уни меҳмон қила кетди.
* * *
Қосим эндигина ишидан қайтган ҳам эдики, қараса, кўчада Камол машинасида ўтирибди. У сигнал чалди.
– Э-ҳа, Камол. Яхшимисан? Ҳали ўтувдим, уйда йўқ экансан?
– Отамни сиз ўғирладингизми? – дабдурустдан сўради у.
– Ёпирай! Нималар деяпсан, аҳмоқ!
– Қаёққа кетади, бўлмасам? – Мен қаёқдан билай? Ана, уйимга кириб, текшириб чиқ. Тавба, у киши бир буюммидики...
Шу маҳал Меҳрихоннинг ҳам машинаси пайдо бўлди. Жувон қовоғи солиқ тушиб келди-да, салом йўқ, алик йўқ қичқирди:
– Қосим ака, тўғрисини айтинг, отам шаттамилар?
– Йў-ўқ! Сизларга бугун нима бўлди ўзи? Камол ҳам шу масалада келибди.
– Отамни уйимиздан "Тез ёрдам" олиб кетди, дейишди. Кейин билсам, уни Жамол акам олиб кетган экан.
– Унда, Жамолдан сўра бўлмасам.
– Уларникидаям йўқ. Эшигининг тагига эшакдай итини боғлаб қўйибди. Кейин болаларидан сўрадим.
– У эшакдай эмас, менинг итим – Рекс, – деди Камол ва "Ана, қаранглар, "Туяни эсласанг, қулоғи кўринади" деганлар, Жамол акамнинг ўзлариям келиб қолди-ку" – деди севиниб.
Жамол "Тиббий хизмат" машинасидан тушиб келди.
– Ў-ҳў, жамоат жам-ку!
– Ҳа, битта отам йўқ, – деди Меҳри.
– У киши шу ерда бўлади-да, қаерда бўларди?
– Ана, марҳамат, уйга киринглар, сўранглар. Кимга керак экан, у бобой?
– Ҳозир у ҳаммамизга керак, чунки пули бор, тўғрими? Мундоқ ақлни ишлатайлик. Ёш бола эмасмиз-ку, ахир! – деди Жамол куюниб.
– Хўп. Нимани таклиф қиласан?
– Тенг бўламиз. Бу масалани тезроқ ҳал қилиш керак. Агар пул йўқ бўлса, менга қарз бериб турасизлар. Қизимга гарнитур олишим керак.
– Менгаям оборотга пул керак, акажон, – деди Меҳрибон.
– Мен машинамни янгиламоқчиман бу "таракан" жонимга тегди, – деди Камол.
– Иккита буқа олишим керак. Бирини отамнинг шарафига деб халққа едириб юбордим, биласизлар-ку, ахир! – деди Қосим қассоб.
Ҳаммалари бир оз жим қолишди. Ҳал қилувчи сўзни барибир катта ака – Қосим айтиши керак эди. У оғир хўрсиниб у ёқ-бу ёққа бетоқат юрган бўлди-да, охири бир қарорга келди.
– Демак, бойликни тенг бўламиз, гап тамом! Лекин унинг қанчалиги фақат отамгаю ёлғиз худога аён. Ё бирорталарингга очиғини айтдими?
– Йў-ўқ!!!
– Ҳм-м, бўлмаса, отамизни ўртага олайлик-да, орани очиқ қилайлик. Орамиздан меҳр-оқибат кўтарилмасин, сен-менга бормайлик. Пул топилади, ака-укачилик топилмайди!
– Яшанг, ака! Бор экансиз-ку! – деб юборди Жамол.
– Бўпти-да, яхшилик билан ҳал қилиб қўя қолайлик. Пул қўлнинг кири бўлса, – деди Меҳри ҳам паст тушиб.
Улар кўчада анча вақт туришди. Қосим нима қиларини билмай қолди. Отам бизникида деса, укаларида "пулдан олган" деган гумон уйғонади. Айтмай деса, масалани тезроқ ҳал қилиш керак.
– Бўлмаса, кўчада турмайлик. Юринглар, отамни ичкарида кутайлик.
Улар ичкарига киришди. Қосимнинг хотини уларни илиқ қарши олиб, дастурхон ёзди. Қосим аста хотинининг қулоғига шипшиди:
– Ҳув анави менинг ҳужрамга бориб, отамни секин айтиб кел, хўпми? Тез бўл!
Аммо хотин чой олиб келиб, эрига: "У ерда йўқ" ишорасини қилиб қўйди.
– Қани, олишиб ўтиринглар, мен ҳозир, – деди Қосим ва ҳужрага кириб ҳайрон қолди. Отаси чиндан ҳам йўқ эди. У ёқ-бу ёқни айланиб кўрди. Йўқ. Жаҳли чиқди ва даврага шарт кириб борди.
– Тўғрисини айтинглар, ҳазиллашманглар-ей!
– Ҳа, нима гап, ака?
– Отам йўғ-у!
– Нима бало, уни ўғирлаб кетишдимикин? Пули бор, деб-а?!
– Э, бўлди. Уни анави олтиариқлик ҳожи ака олиб кетгандир-да. Биз бўлса бу ерда фол очиб ўтирибмиз, – деди Жамол кулиб.
– Унинг телефони борми? – сўради Камол.
– Муталлибжон билади, – деди Камол.
– Оббо, ҳали Муталлибниям бу гапдан хабари бор, де?
Камол Муталлибга қўнғироқ қилиб, ундан Низомхўжанинг рақамини билиб берди.
Ҳожи акага Қосим телефон қилди ва у билан анчагина сохта мулозамат қилиб гурунглашган бўлди.
– Мабодо сиз отамни меҳмонга олиб кетмадингизми?
– Йўқ. Ўзи сизларникига яқин орада ўтмоқчиман. Ҳа, у кишига айтиб қўярсиз, бизга Россиядан келишда ҳамроҳ бўлган Жамшид билан Нилуфар деганнинг тўйлари бўлаяпти. Улар сизларни ҳам айтгани бориб қолишлари мумкин. Отангизга мендан дуои салом айтинг.
Отанинг йўқолгани ҳақидаги нохуш ҳолат узоқ баҳсга сабаб бўлди. Ниҳоят, асаблар таранглашиб турганида Қосимнинг аёли севиниб кириб келди.
– Ана келдилар. Кўчада эканлар.
Оға-инилар гув ўринларидан туриб кетдилар ва падари бузрукворининг пойи қадамларига пешвоз чиқдилар.
– Қосим ака, масалани чўзмай шарт кўндаланг қилиб қўя қолинг, – деди Меҳри.
Отани ҳурмат билан тўрга ўтқазишди ва дуога қўл очишди.
– Айтинг, ота, бир дуо қилинг.
– Пусть всегда будет мир!
– Облоҳу акбар!!!
– Қаёққа кетиб қолдингиз, ота? Биз сизни тоза қидирдик.
– Проголодался. Никто меня не покормил и пошёл в чайхану. Чайханшик Икрам мне угостил. Он сказал "Оставайтесь", но я вот пришёл к вам. Так что, меники очень рад.
– Ўзбекчани қачон ўрганасиз-а, отажон? – ўсмоқчилаб сўради Меҳри.
– Потихоньку.
Камол томоғини маъноли қириб, Қосимни туртиб қўйди.
– Майли-майли, секин-аста ўрганиб кетадилар-да. Отажон! Энди бир дақиқа бизга қулоқ берасиз. Агар тушунмасангиз, объяснить этамиз, хўпми?
– Давайте.
– Аввало, сиз бизнинг бағримизга кечроқ бўлсаям қайтиб келдингиз, шунисигаям шукур.
– Что поделаешь, жена заставляла и сказала "Иди к своим и пусть там тебя свои дети похоронят". Вот и приехал.
– Узр, ота. Биз сизнинг узоқ бедарак кетганингиз учун ўлган деб ўйлаб, рамзий қабрингизни тиклаб қўйгандик. Уни олиб ташлаб қабрнинг ўрнини текислаб қўйдик. Бу ишгаям анчагина пулимиз кетди, – деди Қосим ва томоғини қаттиқ қириб олди.
– Қисқароқ қилаверинг, ака. Мен ишга боришим керак эди, – деди Жамол бетоқатлик билан.
– Ҳа-ҳа, тезроқ уйга боришимиз керак, хамир қилиб қўювдим, – деди Меҳри.
– Ота, сиз кеч бўлсаям мардлик қилиб бизни қидириб келдингиз, тўғрими? Ўз вақтида бизга тарбия бермадингиз, меҳрингизни бермадингиз, сиз қиладиган ишнинг ҳаммасини ойимиз қилдилар. Майли, биз сизни кечирдик. Ўртага ташланг энди, ҳалигингизни! Бўлинг, бўлинг! – деди у ва дўпписини ечиб дастурхон ўртасига "поп" этказиб урди.
– Я не понял...
– Вы же к нам с пустыми руками не пришли-же, да?
Саидвафо фарзандларига ҳайрон бўлиб бир-бир қараб чиқди. Уларнинг нигоҳлари жиддий эди.
– Я пришёл с чистой душой, как ваше отец. Что вы ещё от меня хотите?
Қосим тушунтира олмагани учун энсаси қотди. Энди бу ёғига Жамол тушунтира кетди. У рус тилини яхши биларди.
– Вот, отец, смотрите. Вы там за границой жили сорок лет, правильно? Если каждый год, например, накопили бы по тысячи долларов, это было бы больше сорок тысяча. Теперь поняли? Я к примеру говорю. Может быть, у вас их больше...
– А-а, вот что вы хотели. Но я же ничего не принёс. Я же ваш отец, живой, разве это не богатство?! Вы же мои дети, и ещё один есть в России – его зовут Рустам. Как это называют по узбекски?
– Пушти камаридан бўлган, – деди Жамол секин.
– Вот правильно, пушти камар бўлган. Разве это не богатство?..
Даврадагилар лол қолишди. Тарвузлари қўлтиқларидан тушди. Саидвафо фарзандларидан қаттиқ хафа бўлди. У бундай ҳолатни кутмаганди. Тўғри, у ҳар йили йиққан-терганини жамғариб борган ва ҳаммасини Ларисага ташлаб келганди. У ватанига қайтишга ижозат бергани учун хотинидан миннатдор эди. У меҳрибонлик билан "Сен энди юртингга кет, ҳаво алмаштир. Бу ерда бошинг касалликдан чиқмайди. Сизлар томонни иссиқ дейишади. Ҳар хил витаминлар, озиқ-овқат кўп. Қуёш нури шифобахш. Одамлар кўчаларда ҳам совқотмай, тоза ҳаво олиб бемалол ухлайверишаркан. Тўрт фасл ўз вақтида келаркан. Фарзандларинг – бу сенинг меваларинг, бойлигинг. Уларни кўриб янада завқ оласан, ёшарасан. Эҳтимол, улар билан бирга бўлсанг, умрингга умр қўшилар. Ўз туғилиб ўсган тупроғинг сенга яна қувват беради. Бор, боравер. Бу ерда касалликдан чиқмай, бекорга ўлиб кетасан. Кейин бизнинг жойларда мусулмон мозори ҳам йўқ. У ер бизга анча узоқ, камида 200 километр. Мени ҳам қийнайсан, Рустамни ҳам. Биз бўлса, шу ерга ўрганганмиз. Мана шу совуқ, намлик, узоқ қиш, ботқоғу чивин – бу бизнинг тақдиримиз", деганди.
Яқинларини оғир табиий шароитли шимолнинг совуқ жойларида қолдириб келаётгани учун у йиққан жамғармасини сўраб олишга ботинмади. Йўлда ва адашган автобусда бор будини сарфлаб қўйди. "Энди Ларисага телефон қилиб айтиб кўраман. "Бир қисмини, кейин пенсиямни юбор" дейман, дея хаёл сурган эди-ки...
– Қўйинглар. Бўлар иш бўлибди, отамизни қийнамайлик. Дамини олсинлар. Хўп, яхши қолинглар, – деди Жамол ва шарт ўрнидан туриб, эшикни таранглатиб ёпиб чиқиб кетди. Меҳри ҳам енгил фотиҳа қилди-да, ўрнидан қўзғалди. Албатта Камол ноқулай аҳволда қолди ва у ҳам ўрнидан турди. Қосим уларни жимгина ташқарига кузатиб чиқди.
– Бўпти, яхши боринглар, – дея олди базўр.
Инилар кетишгач, Қосим "Хаҳ!" деб сонига шапиллатиб бир уриб қўйди-да "Бизни тоза боплади-ку-а, бу бобой" деб ҳовлига кирди. Негадир отанинг ёнида ўтиргиси келмади. Гаплашадиган гапи йўқ. "Дамини олаверсин, хотин қарар", деди-да, четдаги ўз ҳужрасига бориб тинчланиш учун ётиб олди ва кўп ўтмай ухлаб қолди. Саидвафо бўлса уни бир оз кутди. Ҳамма туриб кетганидан келиннинг хабари йўқ эди. У болалари билан ичкарида қизиқ бир телесериал томоша қилишарди. Шу туфайли қайнотасининг ҳам чиқиб кетганини пайқамай қолди ва ярим тунда эридан хавотир олиб, уни ўз ҳужрасидан топди. Устига бир кўрпа ташлаб қўйди. Отани бирор фарзанди олиб кетган бўлса керак, деган ўйга борди.
Саидвафо чойхонага яна қайтиб бормади. Ўша эски чорвоқдаги ҳужрасига йўл олди. Хаёлида хотини Санобар ва у билан кечирган ҳаёти, фарзандларининг туғилишлари, қувонч ва ташвишли кунлари бир-бир ўтаверди.
Улар амал-тақал турмуш кечиришарди. Ота-оналари ёш ўтиб кетган ва улардан эски уй-жойдан бўлак ҳеч нима мерос қолмаганди. Кетма-кет ўғил болалар туғилаверди. Жамол билан Камолга суннат тўйи қилиб берадиган вақт ҳам келди. Аммо тўй қилиш учун аввало уй қуриш керак эди. Шу мақсадда у қарз олди ва Россияга бориб ишлаб пул топиб келиб узадиган бўлди. Тўйни қўрқмай, донғи чиқадиган қилди. Ўша даврдаги энг таниқли хонандалардан бирини айттирди. Шунга яраша элга дастурхон ёзди.
– Ҳой, дадаси. Нима қиласиз бунчалик дабдабани?! Ўзи зўрға кун кўраётган бўлсак, қарз олган бўлсангиз, кўрпамизга қараб оёқ узатавермайсизми, – дея зорланди хотини.
Лекин Саидвафо ўртоқларига мақтанишни яхши кўрарди. Айниқса, ширакайф пайтлари жуда сахий бўлиб кетарди. Тўйда ҳам раққоса, ҳам ўйнаётган ўз ўртоқлари бошидан пачкалаб пулни сочди. Тўкилган пуллардан териб урра қочган бир нечта болалар велосипедли ҳам бўлишди. Аммо у тўйдан кейин энасини кўрди. Қарзни қистаб келаверишди. Хотин томондан келган ва сўймай омон сақлаб қолган новвосни сотиб, Россияга жўнаворди. Аммо дастлаб ишлари юришмади ва пулсиз қайтиб келишга юраги дов бермади.
Тақдир тақозоси билан Камень-на-Обидан бир неча чақирим наридаги кичик бир рус қишлоғидаги фермер хўжалигида молбоқарлик қила бошлади. Қишлоқда эркак зоти камбўлгани учун сут соғувчи қиз ва бевалар билан "тил топиша" бошлади, маишатга берилди. Шулардан бири Лариса эди. У тўсатдан ҳомиладор бўлиб қолди ва Саидвафонинг этагидан маҳкам тутиб олди.
Yana bir qabr toshi
Ҳужра совуқ, ўчоққа ўт ёқилмаган, сандал иситилмаган, чироқ ўчиқ. Ҳатто сандал устидаги эски, кирлигидан ялтираб кетган кўрпани ҳам олиб кетишибди. Теварак-атрофда увадаси чиққан эски тўшаклар ва бошқа лаш-лушлар сочилиб ётарди. Уларни йиғиб ўчоқ олдига жой тайёрлади ва ўтин-чўп олиб кириб бир амаллаб олов ёқди. Қосим агар пул бўлса, бу ерни бузиб текислаб, бир ўғлига иморат қуришни мўлжаллаб юрарди. Бутун умиди отасининг бойлигида эди...
Қоронғулик, сокинлик қўйнида Саидвафо оловга тикилиб ўтираверди. Совқотгач елкасига эски, увадаси чиққан тўшакни ташлаб олди. У ҳозир фарзандларидан бири ортидан қидириб келиб "Юринг, отажон. Қўяверинг, пул топилади, лекин меҳр топилмайди. Қўйинг, хафа бўлманг", деб етаклаб кетишини жуда-жуда истарди. Титраб ётаверди. Узоқ ётди. Шу маҳал ташқарида бир ниманинг шарпаси эшитилгандай туюлди. Мўйсафид "Хайрият, Қосим келди" деб бир оз ҳушёр тортди. Аммо эшик ғийқиллаб аста очилди-да, думини ликиллатиб бир бароқ мушук кириб келди. Сўнгра эшик тарақлаб ланг очилиб кетди. Саидвафо бир чўчиб тушди. Қўрқиб кетди. Ўрнидан туриб эшикни ёпиб келиш учун чоғланди, аммо мадори етмади. Эшикдан ва пардасиз деразадан ғира-шира оқиш нур ёғдуси тушиб турарди.
– Эй худо, қайси қилган гуноҳларим учун мени бунчалар азоблайсан? Кечагина ўтқазгани жой тополмай, иззат-икром қилиб юрган фарзандларим қани? Нега мени бу ташландиқ жойдан олиб кетишмаяпти? Менга бунчалар беоқибатлик қилишаяпти? – деди у пичирлаб.
Шу маҳал очиқ эшик остонасида соя каби бир шарпа пайдо бўлди. Бароқ мушук безовта миёвлаб қўйди.
– Бу саволингизга мен жавоб бераман, – деди шарпа аёл овозида.
– С-санобар, бу сенмисан?
– Ҳа. Сизни бу дунё азобларидан қутқаргани келдим. Гуноҳларингизни кечирдим!
– Йўқ-йўқ. Менинг ҳеч қандай гуноҳим йўқ, ахир!
– Нега йўқ экан? Сиз эркак бўлиб нима қилдингиз, ўзи? Гап фарзандни туғдиришда эмас, тарбиялаб вояга етказишда. Сиз оиламизнинг ана шу муқаддас қоидасини буздингиз. Ўз бурчингизни менинг зиммамга юклаб ўзга юртларга қочиб кетдингиз. На хат ёзиб, на хабар олдингиз, маблағ ҳам жўнатмадингиз. Ниҳояти арзимаган алимент пулини ҳам тўламадингиз. Қарзларингизни бир амаллаб ўзим уздим. Болаларингиз юпун, оч, меҳрингизга зор, тирик етим бўлиб ўсишди. Кўча-кўйларда ўртоқларининг оталари билан юрганини, музқаймоқ олиб бераётганини кўришганида ўксинишди. Улар ота тарбиясига бир умр муҳтож бўлиб яшашди. Баъзан "Отам қачон келадилар?" деб ичикиб касал ҳам бўлиб қолишарди. Суратингизга тикилиб, йўлингизни