Adashgan avtobus 7 (kamolov ) (2-bet)
тикилиб, йўлингизни пойлашарди. Сиз бўлса, номардлик қилиб уларни ташлаб кетдингиз. Улардан яна қандай меҳр кутяпсиз?!
– Мени кечир, Санобар. Мен у ёқда уйлангандим. Фарзанд кўрдим. Бутун оталик меҳримни ўша болага бердим. У ернинг зах ҳавоси, совуқларидан сил касаллигини орттирдим. Тўшакка йиллаб михланиб қолдим. Лариса менга туну кун қаради ва ниҳоят бир оз соғайганимдан сўнг "ўз юртингда бутунлай тузалиб кетасан. Энди қолган умрингда ўз фарзандларинг бағрида бўл", деб жўнатди-да...
– Ҳа. Сиз менга хиёнат қилдингиз. Лекин ҳозир ҳам ёлғон гапираяпсиз. Сиз юртимизга аслида фарзандларингиз учун эмас, мусулмон мозори бўлмагани учун келдингиз. "Нима эксанг, шуни ўрасан" дейдилар. Бетарбия фарзандларингиз ўз бошингизга етишди. Майли, бевафо бўлсангиз ҳам, сизни барибир яхши кўраман. Сиз билан жуда кам бирга бўлдик. Бир умр сизни кутиб яшадим ва ҳозир ҳам кутаяпман. Юринг, мен билан кетинг. Бу дунёда бирга бўлолмадик, энди у дунёда бўлайлик, – деди Санобарнинг руҳи ва қўлини узатди.
Саидвафо ҳам беихтиёр унга томон қўлини чўзди. Негадир ўзини қушдай енгил ҳис қилди ва оёқлари ерга тегиб-тегмай Санобар билан қўл ушлашиб ғира-шира ёруғлик қўйнига ғарқ бўлишди.
* * *
Орадан уч кун ўтди. Қосим ёмон туш кўрди. Отаси уни ўзига чорлайверди. Сўнгра у отани қидириб чойхонага борди. У ердагилар "кўрмадик" дейишди. Укаларимнинг бирортаси олиб кетишдимикин? Қизиқ, шунча гап-сўздан кейин ҳам барибир отамдан умидвор-а, булар", – деб қўйди у ўзича ғудраниб ва уяли телефонини олиб уларга бир-бир қўнғироқ қилиб чиқа бошлади. Жамол "Йўқ. Бизникида эмас", деди. Меҳри "Э қўйинг. У кишини кўрмайин ҳам, куймайин ҳам" деб уришиб берди. Камол "Отамни ҳалиги, олтиариқлик ҳожи олиб кетган бўлса керак", деб Низомхўжага ҳам қўнғироқ қилди.
– Ҳа, тинчликми, Қосимжон? Отангиз яхши юрибдиларми? – сўради Низомхўжа.
– Ҳа-ҳа, яхшилар. Лекин шу кунларда кўринмай қолдилар. Мабодо бирга эмасмисизлар, деб...
– Йўқ. Меникига ҳали келмаган. Ўзи шу кунларда сизларникига бориб, у кишини олиб келмоқчи бўлиб юрибман. Кейин Жамшиджон деган оғайнимизнинг тўйи бўлаяпти. Саидвафо билан бирга қўлтиқлашиб борамиз-да.
– Отамнинг бошқа шунақа танишлари йўқми?
– Улар бир автобус. Лекин уларнинг манзилларини билмайди. Сиз уни четданмас, ўз жойингиздан қидиринг. Униям тенгқурлари, синфдошлари бор, суриштиринг. Ё бирорта рамақижон кампир-а?..
– Э йўғ-е, қўйсангиз-чи? – эътироз билдирди Қосим.
– Нима, қари от ем емайдими? – пичинг қилди Низомхўжа.
– Майли, бирортасини топиб олса, ўша сиз кўрган ҳужрага уйлантириб қўяверамиз.
– Эҳтимол, отангиз ўша ҳужрададир, россиялик хотини келгандир.
– Жа опқочасиз-да, ҳожи ака. Келинг, бир меҳмон бўлиб кетинг.
– Майли, бориб қоламан.
Қосим телефон тугмасини босиб қўяркан, хаёлига "Отам ростдан ҳам ўша ҳужрада бўлсалар-чи. Биздан аразлаб ётгандирлар-да", деган фикр келди ва беихтиёр ўша томонга қараб жўнади.
Девордан қаради ва эшик ланг очиқлигини кўрди. Бир ўткир қўланса ҳид димоғига урилди. "Нима бало. Мушугимиз ўлиб қолганми?" деган ўйга борган ҳам эдики, ўша мушук девор устига бир сакраб чиқиб, беўхшов миёвлаб қўйди-да, пастга "гурс" этиб сакраб нари кетди.
Қосимжоннинг юраги бир нохушликни сезди ва эшик томон "Ота!" дея қичқириб чопиб борди. Ичкаридан уч-тўрт каламуш гувв чиқишиб урра қочишди. Ичкарига қарадию қотиб қолди. Отанинг афт-башарасига қараб бўлмас, қўлию оёқларини каламушлар еган, шекилли, ўйилиб ётар, қуртлаб кетган, қўланса ҳид сассиғига чидаб бўлмасди. Қўрқиб кетган Қосим дод солиб қочиб чиқиб кетди. Дўхтир укаси Жамол ёдига тушди ва унга тез қўнғироқ қилди.
– Жамол, эшитаяпсанми, ука! Ишлар чатоқ! Отамизни бериб қўйибмиз. Ўлганига анча бўлган шекилли, каламушлар еб, ачиб-сасиб кетибди. Нима қилиш керак?
– Жасадни қаердан топдингиз?
– Ўша эски ҳужрадан! – деди Қосим йиғламсираб.
– Ака. Сизни тушундим. Бу кўргулик. Лекин сиз у ерга бошқа яқинлаша кўрманг! Умуман ҳеч кимни киритманг, хўпми?
– Бу нима деганинг, ахир...
– Отамда сил касаллигининг ёпиқ шакли бор эди. Буни у Россияда орттирган. Яна "Сибирь язваси" ҳам бўлиши мумкин. Бу хавфли, тушунаяпсизми? Одам тириклигида бу касалликлар билинмайди, юқмайди. Лекин ўлганидан сўнг ўпкасидаги бактериялар ривожланиб, атрофга тарқала бошлайди. Бу хатарли. Ўлат тарқалиши мумкин!
– Нима?! Қанақа ўлат?!
– Юқумли-да, вабога ўхшаш. Шунинг учун у ердан тез кетинг! Мен ҳозир санэпидстанцияга қўнғироқ қиламан. У ерни карантин қилиш керак. Одамлар у ерга яқинлашмасин, тушундингизми?
– Тушундим, хўп. Об-бо! – деди жаҳл билан Қосим.
– Тириклигида фойдаси тегмаганди, ўлигиям бизга юк бўладиган бўлди. Эй худо, бу яна қанақа фалокат ўзи?!
– Кўп ўтмай, милиция ходимлари етиб келишиб, ўша атрофни ўраб олишди. Сўнгра махсус ниқоб кийган санэпидстанция ходимлари, ҳужрага кириб жасадни қора целлофан халтага солишди-да, олиб кетишди. Уй ичидаги ҳамма буюмни бир уюм қилиб ёқишди. Теварак-атрофга сичқон ва каламушларга қарши ўткир дорилар сепишди. Тупроқ ва ҳавони ҳам таҳлил қилишди. Қўни-қўшниларнинг барча мушуклари тутиб келтирилиб, ўтга ташланди ва уйлар дезобработка қилинди.
Саидвафонинг жасади махсус камерада куйдирилди ва хоки махсус темир қутига солиниб, шаҳар ахлатхонаси ҳисобланган карьердан бир чет жойни кавлаб кўмиб келишди. Устидан бир машина шағал ҳам ағдарилди. Бу эпидемия тарқалишига қарши бир чора эди.
* * *
Карантин олинганидан сўнг оға-инилар ўртада пул йиғиб, маърака маросимини ўтказишди. Маъракага Низомхўжани ҳам чақиртиришди. Аммо унинг ўлими тафсилотлари ҳақида айтишмади. Низомхўжа, Жамшид, Ашурали учалалари бирга келишган эди.
– Йигитлар, – деди мўйсафид. – Аввало қабристонга бориб тиловат қилайлик-да, сўнгра маъракага ўтсак, нима дейсизлар?
– Маъқул, – деди Ашурали. – Қабристон қайси томонда экан?
– Мен у ерни яхши биламан. Раҳматли Саидвафо ўз қабрини менга кўрсатган эди.
– Қанақасига? – ажабланиб сўради Жамшид.
– Фарзандлари унинг узоқ бедарак кетгани учун, хуллас, рамзий қабр қилиб, тепасига қабртош ҳам қўйиб қўйишган экан. Кейин ҳар хотира кунларида болалари билан келиб оталарини ёдга олиб кетиб туришаркан-да.
– Эҳ-ҳе, бу жуда қизиқ-ку, – деди Ашурали.
– Ҳа. Лекин Саидвафо ниятига етди. У бечоранинг нияти ўз юртига келиб, мусулмон мозоридан жой олиш эди. Жасади Россиянинг иттопмас ботқоқлари, қозоқнинг кимсасиз даштларида қолиб кетмай, ўз фарзандлари қўли билан кўмилди.
– Тўғри айтасиз, отахон. Анави икки йўловчи қизлар бор эди-ку, Шамсия билан Хумора деган, ўшаларга ҳам ўз тупроғида ўлмоқ насиб қилмади. Лекин айтишларича, Барно охирги нафасигача ўз уйига қайтишни орзу қилиб, келибоқ жон берганмиш.
– Ҳа, Бекзоджон телба бўлиб қолибди. Бир яхшигина оила хонавайрон бўлди. Бунинг ҳаммаси ўз юртини ташлаб, ўзга юртга ҳавас қилишнинг оқибати. Автобуслар адашмайди, одамлар адашади.
– Қайнонам ҳам сарсон-саргардон ўлим топдилар, – деди Жамшид маъюс.
– Ҳа, тўйларинг ҳам сурилди. Наилож, ҳаёт шунақа экан-да. Лекин Нилуфарнинг отаси эсон-омон келгани яхши бўлибди.
– Аммо у касалванд. Қариндошлар тўйни тезлатайлик дейишаяпти.
– Тавба, ёши ўтганидан кейин Россияда бало бормиди? Ёш йигит бўлса экан, ақли-ҳуши йўқми, дердик.
Улар шу зайл суҳбат қуриб қабристонга етиб келишди.
– Янги қабрлар ҳув анави ёқда экан, – деди Ашурали.
– Йўқ, айтдим-ку, ошнамизники ўзи алоҳида деб.
Улар сўқмоқ йўлка бўйидаги бир тахта ўриндиқ қўйилган жойга боришди. Низомхўжа не кўз билан кўрсинки, Саидвафонинг қабри ўрни теп-текис, қабртош ҳам йўқ эди.
– Ёпирай, худди мана шу ерда эди, аниқ биламан.
– Янги қўйилганлар ичидадир.
– Яхшиси, гангимай қабристон қоровулини топайлик.
Аммо қоровул кўринмасди.
– Муталлибжондан сўрай қолайлик. Менда унинг телефон рақами бор.
Муталлибжон ўзининг маъракада эканини айтди.
– Бизлар аввал раҳматлини қабрини зиёрат қилиш учун қабристонга келувдик, тополмадик, жойида йўқ-ку?!
– Тополмайсизлар ҳам.
– Нега?– Бу ерда гапиришим ноқулай. Мен ҳозир машинамда етиб бораман. Ўша қабристон дарвозасининг олдида кутиб туринглар.
– Хўп бўлади.
– Ҳа, нима гап экан? – сўради Ашурали.
– Қабрга қўйилмаганмиш. "Ҳозир бориб тушунтираман", деди. Тавба. Муталлибжон етиб келиб меҳмонлар билан учрашди ва бўлган гапларни айтиб берди.
– Ё астағфируллоҳ, у кишига бир парча қора ер ҳам насиб қилмабди-да-а?
– Кўмилган. Фақат бу ерга эмас.
– Ие, қаерга бўлмасам?
– Адирликдаги шаҳар ахлатхонасига.
– Нима дедингиз?
– Санэпидстанция ходимлари уни куйдиришиб, хокини ўша ерга кўмишибди. Чунки касаллик тарқалиши мумкин экан-да.
– Ёпирай! Эй худо, бу қандай бедодлик бўлди?! Бай-бай-бай... Ёмон бўлибди-ку. Саидвафо ниятига етолмабди-да-а?...
– Юринглар бўлмаса, Қосим аканикига. Нега?
– Маъракага-да.
– Хиҳ, ўша Қосим отасига эътиборли бўлганида шу аҳвол юз бермаган бўларди. Демак, уни қаровсиз ташлаб қўйган, фарзандлик бурчини бажармаган, – деди Низомхўжа асабийлашиб.
– Энди бўлар иш бўлиб, ўлган ўлиб кетибди, – деди Ашурали.
Улар Муталлибжоннинг машинасига ўтиришди. Низомхўжа Саидвафонинг ўлимида бемеҳр, бетарбия фарзандлари сабабчи, деб жаврай кетди.
Бир пайт у Муталлибга қараб "Тўхтатинг!" деди. Машина йўл четида тўхтади.
– Ҳа, отахон, тинчликми?
– Ўша хок қаерда кўмилган дедингиз?
– Адирдаги ахлатхонага. Ўша ерда карьер бор.
– Ўша ёққа ҳайданг, илтимос.
Муталлибжон йўловчиларга бир қараб олди-да, машинани ортга бурди.
Улар адирлик бир четидаги, айрим жойлари тутаб турган карьер тепасига келишди ва чўккалаб ўтиришди. Низомхўжа Қуръон тиловат қилди. Ахлат титкилаётган қора қарғалар бетиним қағиллашарди.
ХОТИМА
Орадан уч ойлар ўтгач, Муталлибжон Низомхўжага қўнғироқ қилиб қолди.
– Ҳожи ака, бир келиб кетсангиз, янгилик бор, – деди у салом-аликдан сўнг.
– Нима экан?
– Мен уни таърифлаб беролмайман.
– Ие, қизиқ-ку! Нима бўлиши мумкин ё ахлатхонада бирор илоҳий мўъжиза юз бердими?
– Йўқ, қабристонда. Ҳалиги, келиб кетгандинглар-ку.
– Хўш-хўш? Айтаверинг-да, энди...
– Раҳматли ошнангизнинг муҳташам қора мармар қабр тоши пайдо бўлди. У жуда қиммат турса керак.
– Ҳа, шуми? Ҳа, энди фарзандлари пушаймон бўлиб бир мурувват қилишгандир-да, – деди мўйсафид "Бунинг нимаси қизиқ?" дегандай ғаши келиб.
– Йўқ. Улар қўйишмаган.
– Ие! Унда ким?..
– Россиялик ўғли келибди. Исми Рустам эмиш.
– Ёпирай! Манавини ҳақиқий мўъжиза деса бўлади. У ҳозир қаерда, кетиб қолмадими?
– Йўқ. Бугун ўша сиз билган чойхонада маҳалладагиларга отасининг хотирасига деб маросим уюштирган. Шунга сизниям, анави сиз билан бирга келган йигитларниям таклиф қилишаяпти.
– Бу ишга Саидвафонинг анави пандавақи фарзандлари қандай қарашаяпти?
– Яхши. Рустам Жамолга мебел учун пул берганмиш. Унинг қизининг тўйини ўтказиб, кейин кетармиш.
– Э, шунақами? Мени жуда хурсанд қилдингиз-вей! Индинга Жамшиджонниям тўйи бўлаяпти. Биз ҳам тўйга ҳаммаларингни таклиф қилиб келамиз бўлмаса. Уникигаям Россиядан бир меҳмон келган. Исми Дмитрий ўрмончи эмиш. У Жамшиджонга кўп яхшилик қилган экан. Тўйига айтган экан, хотини билан етиб келибди. Ҳа, яна айтмоқчи, Ашурали деган дўстимизниям Россиядан меҳмони бор. Улар ҳарбийда бирга хизмат қилишган экан. Исми Славик, зўр йигит. Ҳозир униям олволамиз.
– Хўп, отахон, сизларни кутамиз. Тўғри қабристонга келаверинглар. Биз ўша ерда бўламиз.
– Бўпти. Мен бўлмаса ҳозир йигитларни қўнғироқ қилиб топаман.
Низомхўжа, Жамшид, Дмитрий, Ашурали ва унинг Новосибирсклик ўртоғи Славиклар қабристонга кириб келишди. Саидвафонинг навқиронлик сурати туширилган улкан қора мармар қабр тош ўз маҳобати билан ажралиб турарди. Унинг атрофи ҳам қора мармарли панжара билан ўралганди. Ўтириладиган ўриндиқ ҳам жуда бежирим. Қосим, Жамол, Камол, Меҳрихон ва Рустам, Муталлиб ва яна бир-икки қўшнилар усталарнинг охирги пардозлаш ишларини жимгина кузатиб туришарди.
Меҳмонлар улар билан бир-бир кўришиб чиқишди. Низомхўжа Рустамни маҳкам бағрига босди-да, "Молодец сынок!" деб елкасини қоқиб қўйди. Рустамнинг сочлари сариқ бўлса-да, қош-кўзлари Саидвафоникидай қоп-қора ва чеҳраси самимий эди. Унга марғилон дўппи кийдириб қўйишибди. Дўппи унга жуда ярашиб турарди. Дмитрий ҳам "Тебе идёт, земляк" деб уни алқаб қўйди.
Аммо Низомхўжага ҳам, бошқаларга ҳам қабртошдаги бир ёзув ёқмаётганди. Улар на куйишни, на кулишни билолмай дим-дим эдилар. Қабртошдаги сурат тагига "Чурбанов-Сатторов 12.04.1940-17.11.2005" деб ўйиб ёзилганди. Низомхўжа ёзувни кўрмаганга олди ва раҳматли Саидвафо ва шу ерда ўтган унинг аждодлари, хотини Санобар ва бошқаларнинг руҳи покларига тиловат қилди.
Чойхонада россиялик меҳмонлар билан қизғин суҳбат қуришди Рустамнинг кутилмаган ташрифи, унинг қилаётган хайрли ишлари Саидвафо фарзандларининг бирлашувига ва улар ўртасидаги меҳр-оқибат ришталарининг янгидан куртак ёзишига сабаб бўлди.
Бир пайт Ашурали Жамшиднинг қулоғига шипшиди:
– Жамшиджон, меҳмонлар шарафига бирор қўшиғингиздан ижро этиб берасизми? Янгиларидан бўлса янаям яхши бўларди.
– Қандай бўларкин, майли, – деди Жамшид.
– Бўлмаса, мен бориб машинадан асбобингизни олиб келаман.
Бир оздан сўнг Ашурали Жамшиднинг гитарасини кўтариб келди.
– Ўртоқлар! Дорогие гости! Среди нас сидит наш Владимир Высоцский. Но он узбек. Для вас он споёт свою новую песню. Нима эди, Жамшиджон?
– "Автобус адашмасин".
Ашурали бу сўзни таржима қилолмай бир оз гарангсиб турди.
– "Чтобы автобус не пропал"
– "Не терялся", – деди Жамол кулиб.
– Короче, "Заблудивщий автобус". Стихи народное. Исполняет представитель народа – Жамшид!
Жамшид гитарани қўлига олди ва қўшиғини бошлашдан олдин шундай деди:
– Биз тақдирнинг тақозоси туфайли марҳум Саидвафо ота билан бир автобусдаги йўловчилар сифатида танишиб қолган эдик. Мана шу баҳонаи сабаб у кишининг фарзандлари билан, бир даврада, яқин дўсти биродарлардек ўтирибмиз. Мен ушбу қўшиғимни раҳматли Саидвафо отанинг ёрқин хотирасига, қолаверса, адашиб боши тошга тега-тега ўз йўлини топган юртдошларимга бағишлайман.
У овозини дўриллатиб чин юракдан куйлай бошлади:Дўстим, сизга айтсам, етти кун юрдик,
Гоҳида ўтирдик, гоҳо тик турдик.
Оёқларимиз шишиб минг азоб кўрдик,
Автобус адашмади,
бизлар адашдик.
Бир муттаҳам ярмимизни сотиб юборди,
Паспортниям, жомадонни отиб юборди.
Зуғум қилиб иймонини ютиб юборди,
Автобус адашмади,
бизлар адашдик.
Ёлғонларга ишониб қул бўлиб қолдик,
Ёниб бўлган ёғочдай кул бўлиб қолдик.
Қадримиз бир чақа, пул бўлиб қолдик,
Автобус адашмади,
бизлар адашдик.
Оч қоринга мажбуран аранг ишладик,
Ўрмону ботқоқда зўрға қишладик.
Изғирин, совуқда бетон ташладик,
Автобус адашмади,
бизлар адашдик.
Азобда қийналиб қочиб қутулдик,
Қутулдик деганда, яна тутилдик,
Россия ўрмони, қозоқ даштида,
Автобус адашмади,
бизлар адашдик.
Ошналар, ҳамюртлар, сизга маслаҳат,
Ватанда ишлар кўп, ана, марҳамат,
Қадрингизни билинг, шудир ҳақиқат!
Автобус адашмасин,
Сиз ҳам адашманг!
Қўшиғини тугатар экан, Жамшид гитара торларини зарб билан "Данг-даранг!" этказиб уриб қўйди. Гўёки соз "Дод!" деб юборди. Сўнгра қўшиқ оҳанглари олқишу қийқириқлар остида оҳиста тин олиб, юраклар бағрига сокин ғарқ бўлди.
Тамом
Дўрмон, 2013 йил.