Tuzoq 11 (kamolov)

— Уфф, қизиқсиз-а, эна, биров с и зга югурмайман, қимайман, деяптими? Дарров ловуллайсиз. Чарчадим, дедим. Ҳали бошқа гапни оғзимга олганим йўқ. Шуи га шунча!

— Майли, болам, — дея бирдан ҳовуридан тушди кампир, — чарчасангам қайтасан, отанг-да. Духтирлар нима деди узи?

— Борганимиздан битта укол қилишди. Кейин менга икки хил дорини ёзиб бериб, “Ҳозироқ шуни топиб келмасанг бўлмайди” , дейишди. “Ярим окдгомда бу дориларни қаердан топаман?” дедим мен. Шундан кейин улар беш-олтита аптекачининг адресини беришди. Мен уларнинг уйига биттама-битта кириб чикдим. Битта дорини топдим. Иккинчиси йўқ экан. Қайтиб келиб дўхтирларга ялиниб-ёлвориб ўзларидан ишлатиб туришни илтимос қилдим. Падарингга лаънатларнинг ўзларида боракан. Одамди сарсон қилмасаям бўлайкан. Пулни олди-да, дарров укол қилиб ташлади. Шундан кейин отам тинчгина ухлади.

— Дўхтирларга ишинг тушмасин, болам. Шуминан яхши бўп кетса қани? Хотининг ҳалиям уйқудан калла кўтаргани йўқ. Уйингга кир-да, уни уйготиб юбориб, ўзинг пича дамингни ол. Мен овқатповқат қилдирай. Кейин обориб бериб келасан, — деди кампир.

— Қанақа дам? — деди Равшан. — Ҳозир анави тирриқ моллардан биттасини сотиб келишим керак. Ундан кейин шаҳарга бориб яна бир-иккита дори топиб келмасам бўлмайди. У дорилар ўзимизда йўғакан. Дўхтирлар шундай деди. Қолганларини шу ердан топсаям бўларкан. Манави рўйхатни қаранг. Кампир гарчи саводсиз, бунинг устига, кўзи яхши ўтмасаям, ўғли берган қоғозни қўлига олиб қаради. Ун да саккиз хил дори ажи-бужи ҳарфларда ёзилган эди.

— Ўҳ-ҳў, — деб юборди кампир, — шунча дори керак эканма?

— Ҳозирча шулар; қолганини кейин ёзиб бераймиш, — деди Равшан бошини қимирлатиб.

— Бугун бозор кунимас-ку, кимга сотасан сигирди? — дея сўради кампир тиришган башарасини баттар тириштириб.

— Мавлон аканинг олдига борай-чи. Кеча касалхонага кетаётганимизда ёрдам керак бўп қолса қараб турмаймиз, дегандай бўлувди, — деб Равшан оғриниб ўрнидан турди. У энди уйига етганида, аввал оппоқ “Жигули”,

унинг ортидан милиция машинаси уларнинг ҳовлиси томонга бурилиб тўхтади ва сигнал берди. Равшан эшикни очган кўйи тўхтаб, орқасига қаради. Иккита машинадан чамаси етти киши тушиб, уларнинг уйи томонга келаётганлигини кўриб, бирдан юраги шув этиб кетди. “Ишқилиб, отамга бир ran бўлган бўлмасин”, деган ўй яшин тезлигида унинг хаёлидан ўтди.

— Кимакан улар? — деди келаётганларга қараб турган кампир. Равшан энасининг гапига жавоб бермасдан ечган ботинкасини қайтадан кийиб, меҳмонларга пешвоз чикди. Бироқ келгувчилар Равшаннинг ўзларига яқинлашаётганларини кўрганидан кейин юришдан тўхташди. Кампирнинг эса юраги ҳаприқиб кетди. “ Болам тушмагур бирон нимани бошлаб қўйганга ўхшайди. Менга айтмай яширган-да. Менимча, отасига дори топишга пули бўлмай бировникига ўғирликка тушганга ўхшайди. Бўлмаса, мелиса мошин эрталабдан нимага келади?” — дея ўйлади у. Равшан машинадан тушган одамларнинг ёнига етиб борганидан кейин ҳаммаси билан қўл бериб кўришиб чиқди. Келган одамлардан бири маҳалла оқсоқоли экан.

— Анави машинада, — дея милиция машинасини кўрсатди оқсоқол, — иккита одам ўтирибди. Бирови эркак, иккинчиси аёл. Бориб кўр-чи, танийсанмийўқми?

— Нима қиламан бориб кўриб? — деди ҳайрон бўлган Равшан.

— Сен бориб кўравер, нима қилишни кейин биласан, — дея жилмайди оқсоқол. Равшан истар-истамас машина томонга юра бошлади.

— Ҳов! — дея бақирди кампир ўтирган жойида. —Уни қаёққа опкетаяпсизлар?! Келган одамлардан иккитаси кампирнинг ёнига келишди. Равшан машинанинг ёнига етиб келиши билан ичкарида ўтирганларнинг иккаласи ҳам ташқарига чикди. Жуда пўрим кийинган, сочи силлиқ таралган, бўйинбоғ таққан одам Равшан томон бир қадам юриб тўхтади. Унинг лаблари тинимсиз титрар, кўзидан ёш сизиб чиқмокда эди. Равшан унинг йиглашига ҳайрон бўлиб тикилганча қотиб қолди. У Равшан тушунмайдиган тилда алланималар деди. Равшаннинг ортидан тезда етиб келган таржимон:

— Сиз бу йигитни танияпсизми? — дея Равшандан сўради.

— Йўқ, — дея бош чайқади у. Унинг гапини шу ондаёқ таржимон келгувчига таржима қилиб берди. Кўз ёши тинимсиз оқишни бошлаган одам яна бир нималар деб гапирди.

— Наҳотки танимаётган бўлсангиз? — деди таржимон.

— Кўзимга иссиқ кўринаяпти-ю, лекин бирон жойда кўришганимни эслолмаяпман. Нимага йиглаяпти ўзи бу? — дея таржимонга қаради Равшан. Унинг гапини таржимондан эшитган келгувчи яна гапирди ва гапининг орасида Рустам деган исмни тилга олди.

— Ни-ма?! — деб бирдан бақириб юборди Равшан. — Бу Рустамми?! Меҳмон кўксига урганча: “ Рустам! Рустам!” деганча чўккалаб ўтириб қолди. — Ука-ж-о-н!!! — дея ҳайқириб юборган Равшан Рустамни қучоклаб олди-да, йиглашга тушди. Ёнига келган иккита одамнинг жуда узоқлардан бошлаб гапираётган гапларини тинглаётган кампирнинг қулоғига Равшаннинг “Укажон!” дея бақирган овози эшитилиб, утирган жойида бир қалқиб кетди. Кампир чорпоядан тушиш ниятида ўрнидан турмоқчи бўлди. Бироқ қимирлай олмади. Титраб кетаверди.

— Ўзингизни босинг, момо, ҳаммаси яхши, углингиз келди. Соппа-соғ, фақат сиз ўзингизни босинг... — дея кампир бир нарса бўлиб қолмасин деб уни ҳаяжонланишдан тўхтатишга ҳаракат қила бошлади икки меҳмон. Дабдурустдан пайдо бўлган шовқинни эшитган келинлар ҳам бирин-кетин уйдан чиқиб келишди. Беш дақиқалар укасини қучокдаб турган Равшан

ниҳоят уни багридан бушатди-да, уйга етаклай бошлади.

— Юр, укажон. Энамни кур, энам сени кўзи тўрт бўлиб кутавериб адойи тамом бўлаёзди. Юр, ука!.. Укажон! — дерди у. Унинг гапларини Рустам тушунмаса-да, акасининг ортидан эргашиб бораверди. Рустам онасининг ёнига етиб борганларидан кейин бирдан ўзини унинг қучоғига отмоқчи эди, аммо кампир қалтйраган қўлини олдинга чўзиб: “Тўхта, белингни очиб кўрсат!” дея бирдан уни шаштидан қайтарди. Рустам ҳайрон бўлиб таржимонга қаради. Таржимон кампирнинг гапларини инглиз тили га ўгириши билан, Рустам кўйлагини кўтарди-да, белини кампирга кўрсатди. Унинг бел и да ёнғоқдай келадиган хол бор эди.

— Бо-ла-м! — дея бирдан бақириб юборди кампир. Рустам ўзини онасининг қучогига отди... Бир зумда ҳовли қий-чув бўлиб кетди. Рустам билан бирга келган одамлар Равшанни табриклашар, баъзилари қучокдаб осмонга кўтарар эди. Аммо талай муддат ҳеч ким Рустамни табриклай олмади. Кампир уни маҳкам қучоқлаб олган, юз-кўзидан ўпар, сочидан силар, “ Болажоним, шунча пайт қаерларга йўқолиб кетдинг?! Нимага ўз оёгинг билан кетиб қоласан! Мени, отангни ўйламадингми, болажоним?! Шунчаям санқийсанми, болам?!” — дерди. Шовқинни эшитишиб: “Бўрибой чолга бир нарса бўлганга ўхшайди?” деган ўйда аввал қўшнилар югуриб келишди. Кампир ҳамон ўғлини бағридан бўшатгиси келмас, мабодо бўшатадиган бўлса, яна у йўқолиб қоладигандек туйиларди.

— Бизгаям беринг-да энди қочоқни, бир бағримизга босайлик! — деди ниҳоят Мавлон ака тоқати тоқ бўлиб.

— Кўрдингларми менинг боламни? Қаранглар. Ҳамма тополмай ўлиб кетади, девди. Топилди-ку! Бағрим тўлди-ку, Мавлонбой! — деди кампир унга жавобан.

— Муборак бўлсин, момо! Қучоқлаб тураверасизми, қўйиб юборинг, бизам кўришайлик энди, — дея Мавлон ака чорпояга чўккалаб, Рустамнинг қўлидан ушлади. У доим кампир билан ҳазил-ҳузул қилиб юрарди.

— Беринг энди бошқаларгаям! — деган ran эшитилди тўпланганлар ичидан ҳам. Шундан кейингина кампир истар-истамас ўғлини бағридан бўшатди. Рустам ўзини қучоқлаётган эркаклар-у, юзидан ўпаётган аёлларга кулиб -ҳайратланиб қарарди. Тўпланган одамлар ичидан отасини қидираркан, соқолли кишилардан қай бири отам экан, дея ўйлар эди.

— Мана, янгаларинг, — деганча бир пайт хотинию бола-чақаларини, укаси Баҳромнинг хоти ни ва унинг болаларини етаклаб келиб қолди Равшан. Бироқ Рустам ҳеч балони тушунмади ва атрофга

аланглаб, таржимонни қидира бошлади. Ҳартугул, унинг ўзи Рустамдан кўз узмай турган экан, тезда ёнига етиб келиб Равшаннинг гапларини таржима қилди. Рустам хурсанд бўлиб кетиб, кагга янгасининг юзидан ўпди.

— Манавилар менинг болаларим, сенинг жиянларинг, — деди Равшан укасининг қилиғига ғаши келса-да, кулиб. Рустам энди уларни бирма-бир қучоқлаб ўпишга тушиб кетди. Шундан кейин Равшан Баҳромнинг хотини билан ҳам Рустамни таништириб қўйди. Оилавий танишув ниҳоясига етгач, Рустам:

— Булардан сўранг, отам қаерда эканлар? — дея таржимонга юзланди.

— Отамнинг мазаси йўқ, — деди Равшан.

— Нега? — деди бирдан ҳаяжонланиб кетган Рустам.

— Сенинг дардингда тамом бўлган, ука! Ҳозирам сендай меҳмонни қолдириб, мен шаҳарга кетишим, дори-дармон топиб отамга оборишим керак, — деди кўзидан оқиб келаётган ёшни тиёлмаган Равшан.

— Тўхтанг, тўхтанг, — деди таржимонга одамлар орасидан ёриб, ака-уканинг ёнига келган оқсоқол, — бу гапни таржима қилманг. Уят бўлади, ука. Ҳозироқ бошқа одам шу дориларни топиб, дўхтирхонага етказиб беради.

— Хўп, — дея таржимон Рустамнинг акасининг гапларини бошқача таржима қилди:

— Отангизнинг соглиги анча яхши экан. Сизни согинибди.

— Кетдик, ҳозироқ отамнинг ёнига борамиз, — деди Рустам таржимонга. Бу ran тезда атрофдагиларга, Равшанга етказилди. Кампир ҳам эшитди.

— Бечоранинг, — деди кампир ўтирган жойида, — юрагининг мазаси йўқ. Улининг келганини бирдан эшитиб қолса, бир нима бўп қолади. Яна боламга етишган жойимда чолимдан айрилиб қолмайин...

* * *

— Нега мени ярим кечаси безовта қилиб бу ерга олиб келдинг? Ҳамма нарсага фаросатинг етар экан, ўзинг ишингни қолган жойидан давом этказавермайсанми? — дея жаxл билан ўрнидан туриб кетди Эдуард.

— Сен билан тортишадиган пайт эмас ҳозир. Йигитларимга ичим ачияпти. Наҳотки шуни тушунгинг келмаса?! — деди Вадим унга қараб.

— Ўзингнинг жонингга-чи, ичинг ачимаяптими? Йигитларингни...

— Унда ўзинг бажарасан бу ишни, — дея бирдан Эдуарднинг гапини бўлди Вадим. Эдуарднинг ранги оқариб кетди. У қўли титраган ҳолда ёнидан сигарета чиқариб лабига қистирди-да, бир амаллаб тутатиб олди.

— Мен, — деди у шундан кейин овози қалтираб, — амалиётчи эмасман. Мен назариячиман. Амалиётни сенга чиқарган.

— Юрагинг ёрилиб кетдими? — дея кулиб қўйган Вадим ҳам сигарета тутатди.

— Мен сенинг мақсадинг нима эканлигини тушунмаяпман.

— Нега бунча довдирайсан? — деди Вадим. — Биламан, бунақа ишларни эплаш қўлингдан келмайди, лекин қанчалик оғирлигини бир маротаба бўлсаям ўзинг ҳис этишинг учун айтдим бу таклифни. Вадимнинг шу гапидан кейин Эдуарднинг бироз

титроги босилди. У диванга ўтирди-да, шишадаги пивони бир кўтаришда охиригача симириб юборди.

— Ўйлаб кўрсам, сен ҳақ экансан. Айтганингни ҳозирдан бажаришга киришаман. Менинг одамларимдан олтитаси, Семённикидан ҳаммаси нариги дунёга равона бўлади. Фақат бунинг учун озгина ёрдам бериб юборасан. Келишдикми? — деди Вадим. — Озгина бўлса майли, — деди ичилган пиво бирмунча томирини кенгайтирган Эдуард.

— Паша! — дея бақирди Вадим. Унинг овозининг акс-садоси сўнган заҳоти эшик очилиб, барзангидай бир йигит кириб келди. — Уйда Семённинг нечта одами қолган бўлса,

ҳаммасини ҳаммомга йиғ, — дея буйруқ берди унга Вадим. Йигирма дақиқага қолмай унинг амри адо этилди. Унгача Вадим билан Эдуард бир оғиз ҳам гаплашишмади. Индамасдан кетма-кет сигарета чекишди. Яна икки шишадан пиво олиб келтиришиб, секин-секин ичишди. Йигитлар ҳамма йиғилгани ҳақида хабар келтиришганидан сўнг Вадим бир нуқтага тикилган кўйи ўша Паша исмли йигитга уларнинг ҳаммасини отиб ташлашни буюрди.

— Уларнинг аксарияти аёллар, — деди Паша хўжайин буйруғини ўзгартирармикин деган умидда.

— Нима қипти? — дея унга ўқрайиб қаради Вадим. — Сениям ҳаммомга қамалгинг келиб қолдими?

Бу гапдан Паша бирдан сергакланди ва илдам қадамлар билан ҳаммом томонга кетди. Бироздан кейин у ёкдан автоматнинг тариллаган овози эшитилди.

— Биринчи гуруҳ тинчиди, — дея пичирлади Вадим ўзига-ўзи гапиргандай, — навбат кейингисига. Паша “иш"ии битириб, Вадимнинг бошқа йигитлари билан бирга қайтиб келди. У Вадимнинг савол назари билан қарашига жавобан: “Ҳаммаси тамом” , дегандек бош қимирлатди.

— Энди икки киши дам олади, қолганлар қўриқчилик қилади, — деди Вадим, — биринчи навбат Паша билан Олегга, қолганлардан иккитанг эшик олдида, иккитанг дарвозанинг ёнида турларинг. Тўртта йигит ташқарига чиқиб кетди. Дам олувчиларга эса Вадим Семённинг иккинчи қаватдаги ётоғига чиқишларини буюрди. Сўнг ўзи бир дона сигарета олиб, унинг махоркасини тўкиб ташлаб, ўрнига эзилган наша баргларини солди ҳамда унинг атрофини тупуклаб ҳўллади. Шундан кейингина тутатди. Ва ичига чуқур тортиб, тутунни бироз ушлаб турди-да, сўнг чиқариб юборди. Уч марта шундай қилганидан кейин вужуди енгиллашди.

— Агар қанотим бўлганида, ҳозир учиб кетган бўлардим, — деди у Эдуардга қараб. Эдуард унга ачиниб қаради:

— Сенинг бунақа одатинг борлигини илгари билмаган эканман.

— Ҳали кўп нарсани билмайсан, — деди Вадим ва ўрнидан туриб, костюмининг ён чўнтагидам тўппонча чиқарди. Иккинчи чўнтагини кавлаб, овоз сусайтиргични олиб, уни тўппончанинг мил и га бураб ўрнатди-да, тез-тез юриб иккинчи қаватга кўтарилди. Чироқ бирдан ёнганида Олег билан Паша ўринларидан сакраб туришди.

— Мабодо “ гомик”масмисанлар? — дея тиржайди Вадим.

— Битта ўринга икковинг ётиб олибсан. Яна бир-бирингни-а... Унинг гапи-ю, қўлидаги тўппончани кўрган йигитлар ҳайраздан қотиб қолишди.

— Мени кечирасизлар, вазият шуни тақозо қилиб қолди, — дея Вадим кетма-кет тўрт марта тўппонча тепкисини босди. Иккала йигит ҳам бирдан қонига бўялганча полга г>фсиллаб қулади. Эдуард тўппонча овозини эшитмади-ю, аммо гурсиллаган овоз унинг қулоғига аниқ-тиниқ етиб келди. Бу унинг кўнглида озгина ҳадик пайдо қилди. Ҳаяжонини босиб олиш учун, стол устидаги пиволарни бирма-бир симиришга тушиб кетди. Вадим мамнун қиёфада юқоридан тушиб келдида, Эдуардга эшикнинг ташқи томонида қўриқчилик қилаётганларни чақириб келишни буюрди. Бу буйрукдан Эдуард оғринди. Лекин Вадимдан айни пайтда ҳамма нарса кутиш мумкинлигини ўйлаб, дарров унинг айтганини бажарди. Вадим уларга дам олиш учун бошқа хонани кўрсатди. Йигитлар дам олган и киришди-ю, аммо ухлашга улгуришмади. Худди боягидек усулда уларни ҳам Вадим нариги дунёга равона қилди. Дарвоза қўриқчилари эса уйга кирган заҳотиёқ

кўкракларидан ўқ еди.

— Ана, ҳаммаси тамом, — деди Вадим қўлидаги тўппончани стол устига отиб юборар экан.

— Гувоҳларнинг биронтаси ҳам қолмади. Энди Семённинг мен томонимдан ўлдирилганлигини сену мен биламиз. Мабодо биронта одам исини оладиган булса, иккимиздан биттамиз хиёнат қилган бўламиз.

— Мендан хавотир олма, — деди Эдуард унга илжайиб қарар экан. — Мен шу пайтгача сенга хиёнат қилган бандамасман.

— Тугри, — деди кўзи қизариб кетган Вадим. —Шунча мурдани нима қиламиз энди?

— Уй-пуйга қўшиб ёқиб юбориш керак. Шунда ҳеч ким бу ерда сенинг йигитларингнинг жасади борлигини билмайди.

— Бу ерда қанча бойлик борлигини биласанми сен? — дея Вадим қулочини ёзиб атрофни кўрсатди.

— Мўлжаллаган бойлигинг олдида бу сариқ чақа.

— Тўғри! — дея хитоб қилди Вадим, — Рустам энди меники бўлади! Уй гуруллаб аланга олган маҳал Вадимнинг куйиб жизғанаги чиқиб кетаётган жасадларга эмас, балки уйга, унинг қаеригадир яшириб қўйилган пулларга ичи ачиди. Шу боиски, бирор беш дақиқа ёнаётган уйга термилиб қолди. — Кетдик, — деди унинг ёнига келиб қўлидан ушлаган Эдуард. Машина рулига Вадим ўтиролмас эди. Қўллари,

умуман, бутун вужуди тинимсиз қалтирарди.

Ўзининг ақлидан, қилган ишларидан мамнун бўлган Эдуард эса хурсанд эди. Бор овозда қўшиқ айтгиси келарди. Албагга, буларнинг ҳаммаси унинг ичида эди, сиртида Вадим каби пешонаси тиришган, қайғуга кўмилиб қолган кўринарди. У машинани тўғри ўз уйига ҳайдади. Вадим ундан

“Нега сеникига бораяпмиз?” дея сўрамади. Чунки унгаям Эдуарднинг уйига бориш маъқулроқдай туйилди. Вадим унинг уйига борганидан кейин ҳам наша ўради. Бироқ бир ўзи ҳаммасини чекмади, дўстига ҳам илинди. Эдуард умрида ҳали бирор марта ҳам наша чекиб кўрмаган эди. Шундай эса-да, Вадимнинг қўлини қайтармади. Тутунни симирди-ю, лекин ичига ютмай, оғзида маълум муддат сакдаб турганидан сўнг чиқариб юборди. Улар кўп ўтиришмади. Вадимнинг кўзи юмилиб кетаверди. Эртасига тушдан кейингина уйгонган Вадим ўрнидан турмай анча вақт ўйланиб, кечаги воқеаларни эслаб ётди. Эдуард эса соат саккиз бўлмасидан бурун уйгонган ва уйида ўзининг ишлаши учун махсус ажратилган хонада келгуси режаларни тузиб чиқмокда эди. У ўзи сезмаган ҳолда “дўст”ининг “томир"ини қимирлатиб қўйганди. Буни ўша Вадим унинг маслаҳатини миридан сиригача қолдирмай бажараётганда илгаган эди. Энди у Вадимни мутлақо сафдан чиқариб юбориш, у эришган нарсаларнинг барини ўз ихтиёрига олиш ҳақида бош қотираётган эди. Шу боис, қоғозга айрим нарсаларни чизар, кейин ўчирар, сўнг мутлақо бошқа шаклни чизиб кўрарди. Яна чизилган шаклнинг баъзи жойлари ўзига маъқул келмасдан, унинг ҳам баҳридан ўтиб қўярди. Албатта, оппоқ қоғоздаги яхшиликдан далолат бермайдиган турли чизикдарнинг маъно-мағзига фақат унинг ўзигина тушунарди. У уч соатга яқин тер тўкканидан кейин ниҳоят ниятига етди. Ва бу ишни ҳам қойиллатгани учун ўрнидан туриб керишди-да, ошхонага борди ва музлаткични очиб, ярми ичилган ароқ шишасини олди. Уни биронта идишга қуйишга эриниб, шишанинг ўзидан икки қултум ютди. Худди ўша маҳал хаёл суриб ётавериб зериккан Вадим бошини болишдан кўтариб, соатни билиш мақсадида, стол устидаги қўл телефонига қараган эди, жавобсиз қолган қўнғироқларни кўриб таажжубланди. “ Йигирмадан зиёд қўнғироқ бўлибди-ю, биронтаси ҳам мени уйғотолмабди. Шунчалик қаттиқ ухлаб қолибман-да” , — дея ўйлади у. Ва энди ўзига кимлар телефон қилганлигини билиш учун телефон тугмачаларини бирма-бир босаётганида у яна жиринглаб қолди.

— Алло, — деди Вадим кўзини уқалаб.

— Тирикмисан? Бормисан? Қаерларда юрибсан?

давоми бор