Adashgan avtobus 2 (kamolov) (2-bet)
Чипта олганлар, бўлинглар, тез чиқинглар, – деди у микрофонни ёқиб.
Кимлардир юкларини юкхонага жойласа, кимлардир тахтачалар олиб ўртадаги йўлакка ўтириб, уни тўлдира бошлашди. Хорижда иши юришмаган, тутқунликка тушиб қолган, деярли пулсиз ва ҳеч вақосиз қайтган йигитлар йўлакда ўтириб кетишарди. Уларнинг ичида норғул ва басавлатлари ҳам бўлиб, улар қувноқ кўринишар, ватанига қайтаётганларидан мамнун эдилар. Бир шўх йигит барчага мурожаат қилиб қичқирди:
– Йигитлар, келинглар, тахланиб терилиб ўтирамиз! Бунинг ҳеч уяти йўқ. Ҳамма ўзимизники, иссиққина кетамиз, нима дединглар?!
Бир-икки йигитлар бу гапга тушунмай ҳайрон бўлишди. Ҳайдовчига ҳам жон кирди. У ўрнидан туриб гезарган ҳолда деди:
– Ҳа-ҳа, тўғри. Тахланиб ўтирсанглар, бемалол кетасанлар. Оёқларинг ҳам увишмайди.
– Қанақа қилиб? – сўради бошқа бирови.
Ҳалиги мурожаат қилган йигит тахтачага ўтириб олди-да, олдидаги йигитни туртди ва оёқларини кенг очди.
– Сиз менга суяниб оласиз, мен орқамдагига худди креслода ўтиргандек юмшоққина, мана бунақа қилиб ўтираман.
– Унда бошида ўтирган қаерга суянади? – сўради бошқаси.
Йигитлар кулиб юборишди.
– Унинг орқасига кўрпачани тахлаб қўямиз.
Автобусдаги йўловчиларнинг кайфияти кўтарилди. Баъзи йўловчилар келишиб ўриндиқларга уч кишидан ўтиришди. Шундай қилиб, жами саксонтача йўловчи жойланди. Автобусга чиқишга пули ҳам, паспорти ҳам йўқ деб қаралган яна икки йигит ташқарида мўлтираб қараб туришар ва чиптачига тинимсиз ялинишмоқда эди.
– Бизниям олиб кетинг, жон ака, илтимос.
– Ҳақини тўланглар, марҳамат. Бўлмаса, паспортларингни беринглар. Кейин йўлкирани тўлаб, паспортларингни олиб кетасизлар.
– Паспортимиз ҳам йўқ-да. Олиб қўйишган.
– Унда билмадим нима қилишни. Йўлда текширишади-ку, ахир, – деди ҳайдовчининг шериги елкасини қисиб.
– Юкхонадаям кетаверамиз, амаки, – деди йигитлардан бири.
– Қанақа қилиб?
– Ўзимиз жойлашиб оламиз. Қолиб кетмайлик, илтимос.
– Ана, шеригимдан сўранглар, бўлмаса.
Автобуснинг олд қисмида ўтирган Ашурали исмли йигит гўё игнанинг устида ўтиргандек бетоқат, ғимирлаб-қимирлаб, қўяр, у йўловчиларни ўта қизиқиш билан кузатиб, уларга ёрдам бергиси келарди. Бу унинг феълига хос одат эди. У чиптачи киши билан ташқаридаги чорасиз йўловчилар мулоқотини эшитиб қолиб, дарров гапга аралашди ва ҳайдовчининг ўрнига жавоб қайтарди:
– Албатта кетишади. Болалар мусофир юртда қолиб кетишармиди?! Бир илож қилиб сиғишиб олармиз, йигитлар, чиқаверинглар! – деди у.
– Тўғри, иложи борича олволишимиз керак. Бечоралар қаёққаям боришарди, – дея уни тасдиқлади Низомхўжа исмли мўйсафид ҳам.
Унинг ўрнига рухсат бераётгани учун ҳайдовчи норози олайиб қараб қўйди.
Ҳайдовчи ёрдамчиси тушиб, юкхонани очиб, овозини баландлатиб сўради:
– Ростдан ҳам кетаверасиларми?
– Ҳа!
– Ундай бўлса, тезроқ чиқинглар-чи, – деди у ва юкхонанинг олд қисмидаги халта-хулталарни олиб, йигитларни чиқаргач яна қайтиб жойлаб, юкхона эшигини ёпиб қулфлади.
Унинг бу ишига ҳеч ким эътироз билдирмади.
– Яхши қилдингиз, савоб бўлади, – деб қўйди ҳалиги мўйсафид илиқ жилмайиб.
Ниҳоят, автобус юришга чоғланди.
– Қани, бир дуо қилинг-чи, отахон! – деди Ашурали.
– Омин, сафаримиз бехатар бўлсин! Ватанимизга, бола-чақамиз бағрига эсон-омон етиб олайлик. Ҳайдовчиларимиз ҳоримасин, тагларидан доимо шамол ўтиб, тўрт мучамизни саломатликда манзилимизга етказишсин, оллоҳу акбар!
Ҳамма қўлини юзига сийпади. Фақатгина кепка кийиб олган Саидвафо исмли мўйсафид кўзларини мўлтиратиб Низомхўжа ота ёнида бепарво ўтирарди.
НА ЖАМШИД, ЯНА НИЛУФАР
Жамшиднинг қурилиш бригадасидагилар туну кун ишлашарди. Чунки яқинда ёғин-сочин, қиш-қировли кунлар бошланади. Унда ташқарида ишлаш янада қийин кечади. Шунгача девору томни битиришлари керак. Кейин деразаларни целлофан билан беркитиб, печ ёқиб, ички пардоз ишларини бажарса бўлаверади.
Қурилаётган бино уч қаватли бўлиб, томи замонавий мансардали маъмурий офисга мўлжалланаётганди. Јишт терилиб, девори кўтарилгани сари қурувчиларга қўшни корхона ҳовлиси ҳам кафтдек кўриниб борарди. Қўшни ишхонада ишловчилар асосан бино ичкарисида бўлиб, ускуналар ва ҳаво тозаловчи двигателлар овози баралла эшитилиб турар, баъзи-баъзида ташқарида аравачада чиқинди юклаган ишчилар, ошхона қолдиғини олиб чиққан оқ халатли аёллар кўриниб қолар, қуролланган соқчилар ҳушёр туришар, юзига ниқоб тақиб олганлари боис уларнинг қайси миллатга мансублигини фарқлаб бўлмасди.
Жамшид бирор қўшиқни хиргойи қилиб ҳафсала билан ғишт терарди. Бироқ қай ишга қўл урмасин фикру хаёли Нилуфарда эди. "Нега у хатларимга жавоб ёзмаяпти? Тинчмикин? Ё отаси Ёраҳмад ака борган бўлса-ю, уни бошқа бировга унаштиришганми? Томни ёпгач, бирон ҳафтага жавоб сўрайман. Маошимни уйдагиларга ташлайману қайтаман. Эҳтимол, унаштириш маросимини ўтказиб келарман. Қиш совуқларига қолиб кетмасдан бинони топширсак, яхши бўларди. Бориб фотиҳа тўйини ўтказиб келардим.
Шу маҳал бир ишчи йигит қўшни корхона томонга ишора қилиб қолди.
– Қара, Жамшид. Ҳув анави челак кўтариб кетаётган аёлни кўряпсанми?
– Нима, хотин кўрмаганмисан, ишингни қилсанг-чи! – дея жеркиб берди хаёлини бўлганидан ранжиб.
– Биз томонга қараб-қараб қўйди-да.
– Қараса нима бўпти?
– Назаримда, ўзбек қизига ўхшайди.
– Э, қўйсанг-чи, бу ерда ўзбек қизга бало борми? Кўзингга ўрис кампирлар ҳам қиз кўриняпти, шекилли.
– Йўқ, ана қара, иккита узун қора кокили ҳам бор.
Жамшид нигоҳини узоқда ахлатхона томон кетаётган аёлга қаратди. Юраги "жиз" этди. Нилуфарнинг худди шунақа ўрилган қўш кокили бор эди. Қўли ғиштдаю, хаёли "ташда" бўлиб, ўша аёлни беихтиёр кузата бошлади.
Юзига оқ ниқоб таққан аёл челакларни бўшатди. Эгилганида кокилларидан бири ёнига тушди ва худди Нилуфарга ўхшаб кокилини ортига ташлаб олди. "Ёпирай, худди ўзи-я!" деб юборди йигит. Қўлидаги ғишт бир сония муаллақ қолди. "Тавба, мениям кўзимга алламбалолар кўрина бошлади чоғи. Севги дегани шунақа бўлса керак-да".
Челак кўтарган қиз хиргойини эшитдими-йўқми, ҳарҳолда қурувчилар томон бир қараб ўтиб кетди. Соқчилардан бири қичқирди:
– Куда смотриш?! А ну-ка, марш отсюда!
Аёл шошганча йўлида давом этди.
Эртасига, индинига ҳам Жамшид ўша аёл чиққан томон негадир беихтиёр қараб-қараб қўядиган бўлиб қолди. Аммо бир сафар жувон ўрнига юзига оқ ниқоб таққан ёши каттароқ аёл чиқиб келарди. У ҳам қурувчилар томон гўё бир илинжи бордек бир неча бор нигоҳ ташлаб ўтди.
– Асрор, қара, кечаги қиз кетаяпти, – деди Жамшид ҳазиллашиб.
– Бе, бу қиз эмас, кампиршо-ку. Худди сенинг яхши кўрадиган Нилуфарнинг онаси бор-у, исми нима эди?
– Кибриё хола.
– Ҳа, ўша холага ўхшаб юрарканми-а?
– Оббо, жа опқочасан-да, ўхшатган одамингни қараю. – эътироз билдирди Жамшид ва кетаётган аёлнинг ортидан қараб, ичида ўзича ҳақиқатдан ҳам ўхшаркан, деб қўйди.
Асрор Нилуфарларнинг узоқ қариндоши бўлиб, бўлиб ўтган гаплардан хабари бор эди. У бир-икки бор Жамшидга "почтачилик" ҳам қилганди.
Кунлар ўтаверди. Бинонинг деворлари кўтарилиб қолди. Томни ёпгани профнастил келишини пойлаб баландликда тушлик қилиб ўтиришди. Машинадан эса дарак йўқ. Жамшид гитарасини олиб чиқиб қўшиқ айта бошлади. Негадир унинг кўнгли қўшни корхона томон ўша қўшкокилли қиз чиқишини пойлар, худди сеҳргарлар ҳақидаги китоблардаги каби унинг Нилуфарга айланиб қолишини ва "Жамшид ака!" дея қўл силташини жуда-жуда истарди. "Қизиқ, рус қизларидаям бунақа қўш кокил бўларканми? Эҳтимол, биз тарафдан ишга ёлланиб келган қизлардандир. Наҳотки Россияга аёлларимиз ҳам келишиб, оғир ишларда ишлашмоқда?
Жамшид қўшиқ айтаркан, кўз олдидан Нилуфар билан ўша ғарқ пишган шафтолизор боғ кезганлари бир-бир ўта бошлади. Шу маҳал ўша қўшкокилли аёл челакларини кўтариб чиқиб келди ва у таққа тўхтаб қурувчилар томонга қараб бир оз туриб қолди. Соқчи бир нима деди шекилли, шу томон қарай-қарай ахлатхона тарафга кета бошлади.
Жамшид аёлга тикилганича ўзи куй басталаган, "Яралган" деб аталган қўшиқни куйларди:
Ҳижрон ҳоким, бу дунё,
Асли бир кам яралган.
Наҳот бир муҳаббатга,
Минг бир ҳакам яралган.
Бахт ярим, қайғу ярим,
Айт, не бекам яралган.
Наҳотки эзгуликнинг,
Кўзлари нам яралган... Жувон ярқ этиб қаради-да, ахлатини тўкди. Жамшиднинг назарида, гўё шафтолизор боғда Нилуфар жилмайиб қаради-да, челагидаги меваларини тўкди. Қўшиқ оҳанглари аёл томон элас-элас етиб борар, уни ичкаридаги дастгоҳ товушларию ҳаво тозалагичнинг шовқинлари босиб кетмоқда эди.
Кунлар ўтди. Бино томлари ҳам ёпилиб битдию, ёмғирлар ҳам бошланди.
Ёғинли кунларда, бўш пайтларда Жамшид баъзан мансарда чердагида суяниб ўтириб, ўша қўш кокилли қиз чиқишини пойлар ва унинг ўрнига гўё Нилуфар чиқиб келадигандек интиқлик билан куйларди. Айниқса, момоқалдироқ гумбирлаши, яшин чақнаши унинг кўнглига ҳамоҳангдай эди.
Аммо бир куни кутилмаган ҳол юз берди. Бу эртакмиди, сеҳрмиди, Жамшид тушунолмади.
Қўшни корхонада ва умуман, мана шу ҳудудда электр подстанциясини яшин урган чоғи, чироқлар тўсатдан ўчиб, дастгоҳ шовқинлари таққа тўхтади.
Ичкаридан ишловчиларнинг овозлари, бақир-чақирлари эшитила бошлади. "Ҳой, чироқни ёқинглар!", "Бақирма!", "Ким бор, ёрдам беринглар, қўлим қисилиб қолди!" деган ўзбекча овозлар ҳам қулоққа чалинди. Аммо Жамшид севимли қўшиғини куйлашда давом этди:
Момо Ҳаво меҳридан,
Шу буюк ғам яралган.
Јунчанинг япроғи деб,
Тонгда шабнам яралган.
Висол ҳаким дардима,
Ишқидан малҳам яралган.
Зор, бедор тунларимда,
Шеър ила шам яралган.
Ҳижрон ҳоким, бу дунё,
Асли бир кам яралган.
Наҳот бир муҳаббатга,
Минг бир ҳакам яралган*.
Шовқин овозлари бир-бир сўнди. Ортидан темир панжара қопланган баланд деразаларда одамларнинг бошлари кўриниб, улар тобора кўпаяверди. Улар ўзбекча қўшиқ куйлаётган йигитга томон талпинишмоқда эди.
Шу маҳал ошхона томондан ўша кокилли аёл ниқоб тақмаган ва қўлларида челак тутган ҳолда чиқиб келди. У аввалига бир дақиқа қўшиқни тинглаб турган бўлди-да, кутилмаганда челакларини даранглатиб ташлаб "Жамшид ака!" дея қичқириб, устига тиканли сим тортилган баланд девор сари чопиб кела бошлади. Жамшид бу маҳалда қўшиққа шундай берилиб кетган эдики, ёғаётган шиддатли жала ҳам, чақнаётган яшин ҳам унга гўё жўр бўлишаётгандек эди.
...Ана Нилуфар кўз олдида боғ ичида ёмғирда унга томон чопиб келмоқда, мевалари ерга сочилмоқда, "Жамшид ака!" дея қичқирмоқда. Ана, у йиқилиб тушди. Бир боғбон, э, йўқ, қуролли соқчи у томон чопиб келмоқда. Ана уни турғизмоқда, ўшқирмоқда... Қиз бўлса лойга беланиб йиғламоқда...
...Автоматдан осмонга ўқ отилиши Жамшидни ҳушёр торттирди. Соқчи бу ишни огоҳлантириш учун қилганди.
– Эй парень, зачем ты орёш?! – дея қичқирди у.
– Кто орёт?! Я же пою! – деди Жамшид.
– Жамшид ака!!! – дея бор овози билан чинқирди Нилуфар.
Жамшид лол қолди. Воқеа унинг тасаввурида эмас, ўнгида рўй бераётганини англади. Қўлидан гитара даранглаб тушди, бир тори чирт узилди.
– Нима?! Нилуфар!.. Бу сенми?!
– Жамшид ака, бизни қутқаринг!
– Бу ерда нима қилаяпсан?!
– Бизни алдаб олиб келишди! Отам бу ерда йўқ экан!.. Сизниям қидирдик!
– Эй девочка. А ну-ка замолчи! А то сейчас башку получешь!
Жамшиднинг эси оғиб қолаёзди. Томдан йиқилиб тушай деди. У то ўзига келгунига қадар соқчи Нилуфарнинг қўлларидан тортқилаб олиб кетаверди. Рўмоли ерга тушиб лойга буланди, қўш кокили ортига осилиб тушди. Момоқалдироқ гумбурлади. Яшин чақнади. Қизнинг сўнгги бор "Жамшид ака!" дея қичқиргани момоқалдироқ товушларига сингиб кетди. Соқчи қизни урган чоғи, овози ўчди. Чироқ ёнди. Яна дастгоҳлар шовқини борлиқни тутди.
Жамшид "Нилуфар!" дея қичқириб бино тепасидан ўқдай отилиб тушди. Қарта ўйнаб ўтирган шериклари нима гаплигини билолмай ҳайрон бўлишди. Йигит шаррос ёғаётган ёмғир остида баланд девор бўйлаб у ёқдан бу ёққа "Нилуфар!" дея ҳайқириб чопарди. Нимагадир қоқилиб, йиқилди ва анчагача ўзига келолмади.
– Ҳой тентак, сенга нима бўлди?! – деди Асрор.
– Нилуфар!
– Қанақа Нилуфар?! – сўради бошқа йигит.
– Нилуфар шу ерда экан!
– Қўйсанг-чи, бу ерда у нима қилади? Кўзингга кўринган! Соғингансан-да!
– Йўқ, Асрор! – дея важоҳат билан бақирди Жамшид. – Кокилли қиз ўша экан! Уни алдаб қул қилиб сотиб олишибди. Соқчи судраб олиб кетганини ўз кўзим билан кўрдим!..
Жамшид шундай дея яна девор томон чопди. Осилиб чиқишга уринди. Бир гал деворга осилиб олди ҳам. Аммо йигитлар тортиб қолишди. У лойга беланди.
– Қўйворларинг мени! Мен Нилуфарни қутқаришим керак!
– Ҳой, каллани ишлат. Девордан ошсанг, сени итдай отиб ташлашади. Ақл билан иш қилайлик! – деди Асрор.
– Ҳа, бошлиқ келсин, маслаҳат қиламиз. У албатта ёрдам беради. Ўзингни қўлга ол, Жамшид!
– Тавба, бу қиз қаердан келиб қолибди-а? – ҳайрон бўлиб сўради бирови.
– Жамшидни қидириб келган экан, – деди Асрор.
– Э, йўқ, отасини, – деди Жамшид бўғилиб.
– Демак, қиз асирликда, шунақами?
Жамшид бош илғади.
– Йигитлар, бир йўлини қилайлик, уни қутқаришимиз керак, – бақирди Асрор.
– Юринглар, бу ерда турмайлик. Ивиб кетдик. Ичкари кириб маслаҳатлашамиз! – деди Собир исмли андижонлик йигит.
Улар чала бино ичига тўпланишди. Йигитларнинг бошига оғир ташвиш тушганди. Агар бригадир Жамшидга ёрдам бермаса, бу ердаги ишлар ўлда-жўлда қолиши, шунча қилган меҳнатлари чиппакка чиқиши ҳам мумкин эди.
* * *
Ниҳоят, Жамшид ўзига келгандай бўлди. У бошини чангаллаганича ўйларди. Унда ахлат тўкиши учун эшик калити бор-ку... Нилуфар челак кўтариб чиққан маҳали у ҳам шериги билан ахлат олиб боради. Дўсти соқчини чалғитиб туради. Улар гаплашиб олишади.
Бу оқилона режа иш берди.
Жамшид, Асрор ва Собир қурилиш чиқиндиларини араваларга юклаб тахт қилиб қўйишди. Одатда, Нилуфар ҳар куни тушликдан сўнг челагини кўтариб чиқарди. Жамшид соқчига қараб қичқириб бошлиғи билан келишган ахлат чуқурини кўмиш учун қурилиш чиқиндиларини ташимоқчи эканликларини маълум қилди. Сўнгра ўзи бориб эшикни очиб дастлаб Собирни киритди. У ахлатни тўкиб бўлгач, ортига қайтди. Бу маҳалда Нилуфар чиқиб келди ва қўшни қурилиш майдонидан келаётган кишига кўзи тушиб шошилди. "Ҳой, тўхтанг!" деди у.
– Жамшид, бўл тез, анув қиз чиқди! – дея қичқирди Собир.
Арава судраган Жамшид ўқдай отилиб чиқди, кетидан Асрор эргашди. Жамшид ила Нилуфар сассиқ чуқур ёнида учрашишди. Бадбўй ҳид ва қуролли соқчиларга парво ҳам қилишмади. Асрор икки арава ва икки челакни шошилмай бўшатишгунича севишганлар чуқурлик ичига тушиб олишди. Сассиқ, ачиган ахлатга тиззаларигача ботган ҳолда қучоқлашиб бир-бирларини бағрига босишди.
– Жамшид ака!
– Нилуфар! Наҳотки бу сен?
– Ҳа, бу мен, – дея қиз пиқиллаб йиғлаб юборди.
– Кўзларимга ишонмайман.
– Мен ҳам.
– Бу ерга қандай қилиб келиб қолдинг?
– Ойим иккимиз отамни қидириб келдик. Бизларни алдашибди. Бу ер қамоқхона экан.
– Нима, қўйворишмас эканми?
– Йўқ. Мажбуран ишлатишаркан. Паспортларимизниям олиб қўйишган. Одамларнинг кўпи касал. Ҳаммаси ўзбек, тожик, қирғизлар... Бизни қутқаринг, Жамшид ака!
Шу пайт Собир шивирлади:
– Жамшид, тез чиқинглар, соқчи хитланаяпти.
Жамшид тепага чиқиб қизни тортиб олди.
– Сен қўрқма, Нилуфар. Биз манави қурилишдан, чиқиндиларни энди ҳар куни шу ерга тўкамиз. Сен ҳам шу маҳалда келавер. Сизларни албатта қутқарамиз. Тушундингми?
– Ҳа, – деди қиз кўзлари ёниб.
– Ўзингча ҳеч қанақа ҳаракат қилма. Анавиларнинг назарига тушма. Ўзингни дайдига солиб юр. Шунда ҳеч ким сенга яқинлашмайди.
– Хўп, – деди қиз жилмайиб.
– Ҳозирча хайр. Мен тунда, шовқинлар тинган маҳали сен учун қўшиқ айтаман. Фақат сен учун. Тушундингми?
– Ҳа, тушундим, – деди қизнинг кўзлари порлаб.
Нилуфар ҳам, Жамшид ҳам ўз гўшалари томон хотиржам қайтишди. Икки ёш шундай бахтиёр эдиларки, бу оламда бундай гўзал гўша, "хушбўй, ифорли" маскан йўқдай тўйиб-тўйиб нафас олгилари, ҳайқиргилари келарди.
Жамшид кела солиб қўлига гитарани олди-да, муҳаббат ҳақидаги шўх қўшиқларидан бирини айта бошлади.
Мен севаман, сен севасанму?
Мени йўқлаб боғ кезасанму?
Юрагимни ҳеч сезасанму?
Мен севаман, сен севасанму?...
Собир билан Асрор эса рақсга тушишди. Қолганлар қарсак чалиб туришди.
Нилуфар ҳам ошхонага чопиб кириб келди-да, ўзини онасининг бағрига отди.
– Нима?.. Отангни кўрдингми, қизим? – сўради аёл қизининг бошини силаб.
– Йўқ. Жамшид акамни. У шу ерда. Сизга айтгандим-ку у бизни қидириб топади деб!
– Онанг ўргилсин, болам. Пешонангга ўша йигит битилган экан-да..
* * *
Она-бола ўзларини алдаб олиб келиб сотиб кетганларини кейинроқ англашди. Бу ҳақда бош ошпаз тожикистонлик Саидмурод айтди.
– Оббо, ярамаслар-ей, сизларниям лақиллатишибди-да. Эркакларни лақма бўлади десам, кап-катта аёлларниям-а, тавба, – деб қўйди у.
– Вой, нега унақа дейсиз, айланай?
– Чунки бу ерда эрингиз йўқ. Энди сизлар ҳам бедараклар сафига қўшилдингиз. Чунки бу ердан ҳеч ким қочиб кетолмайди.
– Вой ўлмасам, ростданми? Фақат сиздан илтимос, бу ҳақда қизимга айта кўрманг-а, хўпми? Кейинроқ ўзи тушуниб олар. Мен қизим шўрликни отангни топиб келамиз, деб уйдан судраб чиққандим-да.
– Хўп-хўп, айтмайман. Лекин қочишни хаёлларингга ҳам келтирманглар. Соқчилар аямай отиб ташлашади. Бир-иккитасини шунақа қилишди. Жасадларини итнинг ўлигидай кўмиб ташлашди.
– Бизни қўйворишармикин-а?
– Умид қилиш керак. Яхши ишлаш керак. Инсоф берса бир кун қўйиб юборишади.
– Вой ер юткурлар-ей. Бу ўша, таможняда турадиган кишининг иши. Худо хоҳласа, бу ердан эсон-омон чиқиб олай, ўша ўлгурни топиб, боплаб таъзирини бераман. Мусулмон мусулмонни шунақа қилса-я, ҳе ўлгур!..
– Сизга ўхшаб куйганлар қанча.
– Демак, ўша ер юткур эримни ҳам аллақаёққа олиб бориб сотиб юборган. Мен бўлса уни бошқасига уйланиб олган деб хафа бўлиб юрибман, – деди аёл ва кўзларига ёш олиб.
Шу маҳал ювилган идиш-товоқларни кўтариб Нилуфар келиб қолди.
– Ҳа, ойижон, тинчликми? Нега йиғлаяпсиз?
– Отанг шўрликни қаердан топамиз энди, қизим?
– Анави қўшни қурилишда ўзбеклар ишлашаяпти. Эҳтимол, отам ўшалар биландир.
– Ким билади дейсан, қизим. Қандай сўраймиз у ёқдан?
– Мен бир уриниб кўраман. Улар ҳам ахлатини бизнинг чуқурга ташлашаяпти.
– Вой, шунақами? Унда суриштираверайлик-чи, зора оҳимиз худога етса.
Серёмғир кунларнинг бирида бу "оҳ" Жамшидга етди ва қўшиқ бўлиб акс-садо берди. Нилуфар соқчидан калтак еди ва бу ернинг қанақа жой эканини яна бир бор англаб етди.
* * *
Жамшиднинг боши қотди ва аввало теварак-атрофни, она-болани олиб қочиш йўлларини аниқлашга қарор қилди. Аммо хаёлида саволлар ғужғон ўйнарди: "Нима учун қочишлари керак ўзи? Кимдан қочади? Бу сассиқ жой ўзи қанақа ташкилот? – деган ўйга борди йигит. – Одамларни нега мажбурлаб ишлатади? Ноқонуний ишлаб чиқариш бўлса керак. Бу ерда арзон ишчи кучи – қуллар ишлатилади. Айни инсоният тараққий этаётган замонда – ХХI аср қуллари! Ҳеч ақлга сиғмайди. Ахир "инсон ҳақ-ҳуқуқлари ер юзида ҳимояга олинган" деб жар солишади-ку. Демак, бу ерга одамлар ишлагани ўз ихтиёрлари билан эмас, балки алдаб, мажбуран олиб келинган кўринади".
У аввало мана шу шубҳали ташкилот атрофини ўрганиб чиқмоқчи бўлди. Қўлига бир болтани олди-да, кўрган кўзга гўё ўзини дарахт кесгани кетаётгандай кўрсатиб, девор атрофи бўйлаб айланди. Сўнгра кичик сўқмоқ йўл, чангалзор ва ўрмонга туташиб кетган бутазор орасида ғойиб бўлди.
Машина йўли фақат ташкилот дарвозасига қадар келган бўлиб, бу ёғи дарё соҳилига туташ ботқоқликдан иборат эди. Жамшид дарёни бино томидан туриб кўп кузатганди. Унинг фикрича, агар бирор қайиқ топиб ёки сол ясаб дарёда сузиб кетишса, албатта автобус йўли ўтган кўприкка дуч келишади ва бирор транспорт воситасига ўтириб энг яқин катта шаҳарлардан бирига етиб олишади. Шу тариқа она-болани қутқариб, ўзи ҳам улар билан бирга қишлоққа қайтади. Ёраҳмад ака келган бўлса, нур устига аъло нур.
Жамшид энди меҳнат таътили олиб, бир йўла Кибриё хола ва Нилуфарни қишлоққа ташлаб келишни мўлжаллади....Ташкилот атрофини ўраган баланд симтиканли девор ортда қолди. Бир дарахтни кесиб, ҳар эҳтимолга қарши узун калтак ясади. Киноларда кўрганди. Ботқоқликдан юрилганда албатта эҳтиёт бўлиб, калтакни суқиб-суқиб одимлаш керак. Қайтишда адашмаслик учун дарахтларга белги қўйиб борди. Шу зайл дарё соҳилигача боришга аҳд қилди. Оёқ остидаги нам хазон ва хашак-чўпли юмшоқ тупроқ билқиллар, баъзи жойларда сув кўлобларига оёғи ботарди.
У шу алпозда икки чақиримча юргач, сокин оқаётган, нариги қирғоғи аранг кўриниб турган ёйилиб оқаётган мафтункор дарё соҳилига чиқди. Чакалакзор қирғоқ бўйлаб бир оз юрди. Баъзи жойларда қуриган ёки ўсиб турган бўлса-да, эгилиб сувга кўмилган дарахтлар