Marsga Xujum Rey Bredberi romani (4-bet)

болғача билан уринг. Юрагимизни эшитинг, ўтириб-туришга мажбур қилинг, саволлар беринг!

— Бош устига.

Капитан бир соатча жўшиб, қайнаб гапирди, психиатр жим қулоқ солиб турди.

— Ҳеч ишониб бўлмайди, — ўйчан ғудраниб деди у. — Ҳаётимда бунақа ақл бовар қилмас алаҳсирашни эшитмаган эдим.

— Жин урсин! Биз кўрсатамиз сизга ҳали самовий кемамизни! — бўкирди капитан.

— Жон деб кўраман. Сиз уни шу ерда хонада кўрсата оласизми?

— Албатта, у сизнинг картотекангизда турибди. “К” ҳарфида.

Мистер Иии диққат билан картотекани қараб чиқди, ҳафсаласи пир бўлгандек тилини чақиллатиб қўйди-да, шошмайгина тортмани ичкарига суриб қўйди.

— Мени аҳмоқ қилишингизга нима ҳожат бор эди, бу ерда ҳеч қандай самовий кема йўқ-ку.

— Қаёқдан ҳам бўлсин, жиннивой! Мен ҳазиллашган эдим. Энди айт-чи, жиннилар ҳаддидан ошаяптими?

— Баъзан жуда қизиқ-қизиқ гаплар бўлиб туради. Бўпти, мени ракетангиз олдига олиб боринг. Мен уни кўрмоқчиман.

Улар ракета олдига келишганида, жазирама туш пайти бўлиб қолган эди.

— Хўш, — психиатр кемага яқин борди-да, унинг қорнига чертди. Чертки овози майин, гувуллаган эди. — Ичкарига кирсак майлими? — Сўради у муғамбирона.

— Киринг.

— Мистер Ыыы кема ичига кирди-да, тахта бўлиб қолди.

— Осий умримда кўп нарсалар бўлган эди, аммо бунақаси... — Капитан сигарани чайнаганча кутарди. — Ҳаммадан ҳам мен уйга учиб, бу Марс деганини елкамнинг чуқури кўрсин, дейишни жуда-жуда хоҳлаб кетаяпман. Шу ҳам сайёра бўлди-ю!..

— Менинг назаримда, бу ердаги ҳар иккитанинг биттаси жинни. Одам дегани ҳам шунчалик бемаъни бўладими?

— Нима бўлганда ҳам менинг жиннимни чиқариб юборишди.

Ярим соатча психиатр нималарнидир титкилади, пайпаслади, чертиб кўрди, қулоқ солди, ҳидлаб кўрди, тилини теккизиб кўрди, охири кема ичидан чиқиб келди.

— Хўш, энди амин бўлгандирсиз? — Қичқирди капитан қулоқлари ҳеч нарсани эшитмагандай.

Психиатр кўзларини юмди-да, бурнини қашиди.

— Бу илгари мен ҳеч қачон учратмаган оддий алаҳсираш ва хаёлпарастликнинг ёрқин намунаси экан-ку! Мен сизнинг “Ракета” деган нарсангизни кўриб чиқдим. — У ракетага бармоғи билан чертиб қўйди. — Эшитиб турибман. Саробий товуш. — У ҳавони бурни билан ҳидлаб кўрди. — Мен уни ҳидидан билаяпман. Туйғуларнинг телепатик узатишларидан ҳосил бўлган ҳидлаш галлюцинацияси. — У ракета чокини ўпиб қўйди. — Мен унинг таъмини ҳис қилаяпман. Таъм билув иллюзияси!

У капитаннинг қўлини сиқиб қўйди.

— Сизни табриклашимга рухсат беринг! Сиз руҳшунослик даҳоси экансиз! Бу ҳар қандай баркамолликдан олийдир! Сизнинг ўз руҳий хаёлотингизни идрок этиш кучини тўла сақлангани ҳолда бошқа субъектларни англашга телепатик йўл билан солиштириш қобилиятингиз бағоят ажойиб ва таҳсинга сазовордир. Бизнинг бошқа беморларимиз, одатда, кўрув галлюцинацияларига мўлжалланадилар. Жуда нари борганда, эшитув галлюцинацияси билан қўшилиб кетадилар. Сиз бўлсангиз барчаси билан баб-баравар муомала қилсангиз! Сизнинг жиннилигингиз ҳайратомуз даражада мукаммалдир!

— Менинг жиннилигим... — капитаннинг ранги бўздек оқарди.

— Ҳа, ҳа, ажойиб жиннилик! Маъдан, резина, гравиаторлар, озиқ-овқат, кийим-кечак, ёнилғи, қурол-яроқ, зиналар, гайкалар, больтлар, қошиқлар — мен кўплаб нарсаларни текшириб кўрдим. Умримда бунақа мураккаб манзарани сира кўрмаганман. Ҳаттоки каравотим тагидаги шарпалар ҳам қолмаган! Ирода дегани ҳам шунчалик бўлади-да! Бўлди, мен қанчалик текширмай, яна уларни истаганча пайпаслаб, ҳидлаб, тинглаб, тил теккизиб таъмини билиб олишингиз мумкин! Сизни қучишимга рухсат беринг!

Ниҳоят, у капитандан ўзини четга олди.

— Мен бу ҳақда рисола ёзаман. У илмий ишларим ичидаги энг яхшиси бўлади! Келаси ойда Марс Фанлар академиясида маъруза ўқийман! Биргина ташқи кўринишингизни ўзи ниҳоятда қиммат туради. Сиз ҳатто кўзингиз рангини алмаштирмоқчи ҳам бўлдингиз — сариқ ўрнига кўкни, баданингиз қорачадан келган эмас, билки қизғиш! Мана бу костюмингизни қаранг, қўлингизда эса, олтита ўрнига бешта бармоқ бор! Нима ҳам дердик, руҳиётдаги оғишлар таъсири остида мутлақо биологик метамарфозадан бошқа ҳеч нарса эмас! Бунинг устига, анави учта ошнангизни айтмайсизми...

У мўъжазгина тўппончасини олди.

— Сизни, албатта, даволаб бўлмайди. Бахтиқаросиз, ғаройиб одамсиз! Сизни фақат ўлим қутқаради. Битта-яримта айтадиган сўнгги сўзингиз борми?

— Шошманг, худо ҳаққи, отманг!

— Шўрлик! Сизни бундай ва мана бунақа учала одамни тасаввур этишга мажбур этган азоблардан қутқармоқчиман. Сизни олдинда гўзал келажак кутиб турибди: мен сизни ўлдираман-у, кўз очиб-юмгунча дўстларингиз ҳам, ракетангиз ҳам гумдон бўлади. Эҳ, бугунги кузатишларим бўйича шундай бир мақола ёзаманки — “Неротик” саробларининг тарқалиши”!

— Мен Ердан келганман! Менинг исмим Жонатан Уильямс. Мана булар эса...

— Биламан, биламан, — қувноқ оҳангда деди мистер Ыыы ва ўқ узди.

Капитан юрагида ўқ билан қулаб тушди. Унинг дўстлари қичқириб юборишди.

Мистер Ыыынинг кўзлари косасидан чиқиб кетди.

— Сиз ҳалиям яшаяпсизми? Ҳечам бўлмаган гап! Замон ва макондаги персистенсияли галлюцинация! — у тўппончасини уларга ўқталди. — Ҳечқиси йўқ, мен сизларни ғойиб бўлишга мажбур этаман.

— Йўқ, — қичқиришди фазогирлар.

— Ҳаттоки беморнинг ўлимидан кейинги эшитув иллюзияси, — ишчан бир оҳангда деди мистер Ыыы ҳалиги учаласини биттама-битта ўлдирар экан.

Улар ҳеч қанча ўзгармаган ҳолда қум устида қимир этмай ётар эдилар.

У ётганларни оёғи билан туртди, сўнг ракета қорнига дукиллатиб урди.

— Ракетага жин ҳам урмаган! Булар ҳали ҳам ғойиб бўлгани йўқ! — У яна ва яна жонсиз жасадларга қарата ўқ узди. Кейин бир қадам орқага тисарилди. Тиржайган қиёфадаги ниқоб унинг оёғи остига қулаб тушди.

Психиатрнинг юз ифодаси аста-секин ўзгара бошлади. Пастки жағи осилиб қолди. Ҳолсиз қўлидан тўппонча тушиб кетди. Нигоҳи бўм-бўш, бефарқ боқарди. У қўлларини юқорига кўтариб силтади ва худди кўр одамдек жойида бир айланди. У дам-бадам сўлагини ютганча ўлик жисмларни пайпаслар эди.

— Галлюцинациялар, — жазава ичида ғудранарди у. — Таъм. Кўланкалар. Ҳид. Товуш. Сезги.

У кўзларининг пахтасини чиқариб, қўлларини силтар эди. Лабларида кўпик пайдо бўлди.

— Чиринглар! — бўкирди мистер Ыыы, ўликларга мурожаат қилганча. — Чири! — Қичқирди у ракетага.

У ўзининг титроқ қўлларига қаради.

— Менга юқди, — шивирлади у ғазаб ичида. — Энди менга ўтди. Телепатия, гипноз. Энди мен жинниман. Жинниларнинг барча аломатлари менда. — Бир сония у тош қотиб қолди, сўнг карахт бармоқлари билан тўппончани қидира бошлади. — Биргина восита қолди. Уларни чириб, йўқ бўлиб кетишига биргина усул кор қилади, холос.

Ўқ овози янгради. Мистер Ыыы қулаб тушди.

Қуёш нурлари остида тўртта жасад ётарди. Уларнинг ёнгинасида мистер Ыыы ҳам ётарди.

Қуёш нурларига чўмган тепалик устида тумшуғини осмонга қадаганча ҳеч қаёққа ғойиб бўлмай, ракета қаддини тик тутиб турарди. Шаҳарликлар уфқдаги ракетани учратиб, бунинг нима эканлигига ақллари етмай, роса бошлари қотди. Унинг нима эканлигини ҳеч ким билолмади. Ракетани эскичига сотиб юборишди, у уни олиб кетди-да, майдалаб пуллаб юборди.

Тун бўйи ёмғир тинмади. Эртасига осмон чарақлаган ва ҳаво илиқ эди.

Март 2000

СОЛИҚ ТЎЛОВЧИ

У ракетада Марсга учиб кетмоқчи эди. Эрта билан у космодромга келди-да, тиконли сим девор ортида туриб, “Мен Марсга учмоқчиман” дея мундирли одамларга қарата қичқира бошлади. У солиқни бехато тўлаб келади, фамилияси Причард ва у Марсга учиш учун тўла ҳақли. Ахир у шу ерда, Огайода туғилмаганмиди? Наҳотки у ёмон фуқаро бўлса?! Унда ўзи нима гап, нима учун Марсга учиши мумкин эмас экан? Муштумларини дўлайтириб, уларга қараб ерда ортиқ қолишни истамайман, мияси бор одам Ердан қорасини ўчириш орзусида юради, дея тинмай қичқирар эди. Кўпи билан икки йилдан кейин ерда жаҳон атом уруши бошланади. Лекин у бу мудҳиш паллани кутиб ўтирадиган аҳмоқ эмас. У ва мияси бор ҳар қандай минглаб одамлар Марсга учиб кетишни истаяпти. Ишонмасаларинг, уларнинг ўзларидан сўранглар! Урушлар ва цензурадан, тўрачилик ва ҳарбий тобеликдан, ҳукуматдан нари бўлган минг марта афзал, булар махсус рухсатномасиз бир қадам ҳам қимирлагани қўймайди, булар фанни ҳам, санъатни ҳам оёқлари остида янчиб ташлашди! Агар хоҳласангиз ерда қолаверишингиз мумкин. У ўнг қўлини, бошини, юрагини қурбон қилишга тайёр-у, фақат Марсга учиб кетса бўлгани! Ракетага тушиш учун нима, қилиш керак, қаерга имзо чекиш керак, ким билан таниш-билиш ортдириш керак?

Тиконли сим ортидан жавоб ўрнига мундирли одамлар кулиб қўйдилар, холос. Унинг Марсга ҳечам учиб кетгиси йўқ, дер эди улар. Ахир у Биринчи ва Иккинчи экспедициялар йўқ бўлиб кетишганини, йўқлик қаърига маҳв бўлганларини, уларнинг барча иштирокчилари, очиғини айтганда, ўлиб кетганларини наҳотки у билмаса?!

— Лекин буни исботлаш керак, буни ҳали ҳеч ким аниқ билмайди-ку, — деб қичқирарди у тиконли симга ёпишганча. Балки у ерда сут дарёси оқиб, шарбат денгизи мавж уриб тургандир, балки капитан Йорк ва Уильямс қайтиб келишни ўзлари хоҳлашмагандир. Хуллас, гап шу — дарвозани очинглар-да, яхшиликча мени Учинчи экспедицияга — ракетага қўйиб юборинглар ёки мен ўзим куч билан кириб олайми?

Нарёқдагилар унга оғзини ёпишни маслаҳат бердилар.

У фазогирларнинг ракета томон бораётганларини кўрди.

— Мени кутиб туринглар! Мени бу даҳшатли дунёда қолдирманглар, мен бу ердан учиб кетишни истайман, тез орада атом уруши бошланади! Мени ерда қолдирманглар!

Улар куч билан девордан нарига судраб кетишди. Улар полиция машинаси эшигини қарсиллатиб ёпдилар-да, мана шу тонгги соатда уни олиб кетишди, у бўлса, орқа дарчага маҳкам ёпишиб олди-да, машина ваҳимали чинқирганча тепаликдан ошиб ўтишидан бир лаҳза олдин қип-қизил алангани кўрди ва қудратли гувуллашни эшитди, миясига қаттиқ зарба келиб тушгандек бўлди — бу уни мана шу файзсиз тонгда ҳеч нарса билан мафтун этолмайдиган Ер сайёрасида қолдириб, осмонга кўтарилган кумушранг ракетанинг тўлқини эди.

Апрел 2000

УЧИНЧИ ЭКСПЕДИЦИЯ

Кема коинотдан келди. Юлдузлар, ақл бовар қилмас тезликлар, чарақлаган ҳаракат ва соқов самовий тубсизлик ортда қолди. Кема яп-янги эди; унинг вужуди ўт бўлиб ёнарди, унинг темир уячаларида одамлар ўтирарди; олов уфурган, қайноқ нафас олганча у мутлақо овозсиз парвоз қиларди. Унинг бўлмаларида командир билан қўшиб ҳисоблаганда ўн еттита одам бор эди. Огайо космодромидаги халойиқ қичқирар, қўлларини силтар эди, ракета тагидан улкан япроқли қип-қизил олов гул каби очилди-ю, у фазога отилди — Марс сари Учинчи экспедиция бошланди!

Энди кема темир аниқлиги билан Марс ҳавосининг юқори қатламларида ҳаракатни секинлаштирди. У ҳамон гўзаллик ва қудрат тажассуми эди. Коинотнинг тим қора қўйнини ёриб, у бамисоли тиниқ денгиз даррандаси сингари сузиб борар эди; у Оймомо ёнида шитоб билан ўтди-да, бирин-кетин бўшлиқлар бағрини тилганча олға интилди. Унинг қорнидаги одамлар ўзларини ҳар томонга ташлар, ўмбалоқ ошар, думалар эдилар, бири олиб, бири қўйиб жағ урардилар. Улардан бири ўлди, бироқ қолган ўн олтитаси иллюминаторнинг қалин шишасига ёпишиб олиб, тагларида Марс сайёрасининг қанчалик шиддат билан айланишини ва катталашиб бораётганини кўзлари косасидан чиққудек бўлиб қараб турар эдилар.

— Марс! — қичқирди штурман Люстиг.

— Чол бобо Марс! — деди қадимшунос Сэмюль Хинкстон.

— Зўр! — деди капитан Жон Блэк.

Ракета ям-яшил далага келиб қўнди. Сал наридаги худди шундай далада чўяндан қуйилган оҳу турарди. Ундан ҳам нарида офтобшувоқда Викториан услубидаги, саноқсиз ва ранг-баранг шокилали ойналари мовий, пушти, сариқ, яшил деразали баланд бўйли уй қад кўтариб турарди. Айвонда пахмоқ ёронгул ўсиб турар, илмоқларда енгил шабададан эски арғимчоқлар гоҳ у томонга, гоҳ бу томонга чайқалар эди. Уйнинг учли томони узра ромбсимон биллур шишали минора чарақлаб кўринарди. Биринчи қаватдаги кенг деразадан “Ажойиб Огайо” сарлавҳали ноталар ёзилган мусиқа китобчасини кўриш мумкин эди.

Ракета атрофидан Марс баҳоридан чирой очган кўм-кўк ва ҳаракатсиз шаҳарча ҳар томонга қараб ёйилиб кетган. Оқ ва қизил ғиштдан қурилган уйлар саф тортган, баланд дублар шамолдан эгилиб-эгилиб чайқалар, қудратли қайрағочлар ва каштан дарахтлари ҳам тинимсиз шовулларди. Унсиз олтин қўнғироқли қўнғироқхоналар савлат тўкиб турарди.

Буларнинг барчасини фазогирлар иллюминатордан кўриб турар эдилар. Кейин улар бир-бирларига қарашди. Сўнг яна иллюминаторга юзланишди. Кейин гўё бирданига нафас олиш қийинлашгандек ҳар ким ёнидаги қўшнисининг тирсагига ёпишди. Уларнинг юзлари бўздек оқариб кетди.

— Жин урсин мени, — шивирлади Люстиг, юзини увишиб қолган бармоқлари билан артаркан. — Мени нима жин урди ўзи!

— Ҳеч ҳам бунақа бўлиши мумкин эмас, — деди Сэмюль Хинкстон.

— Ё алҳазар! — деди командир Жон Блэк.

Кимёгар ўзининг хонасидан туриб ахборот берди:

— Капитан, ҳаво кам, лекин кислород етарли, ҳеч қандай хатар йўқ.

— Демак, чиқамиз, шундайми? — сўради Люстиг.

— Шошманглар, — деди капитан Жон Блэк. — Бунинг нима эканини аввал яхшилаб билиб олиш керак.

— Буми? Кичкина шаҳарча, капитан, ҳаво кам бўлса-да, лекин нафас олса бўлади.

— Ердаги шаҳарларга ўхшаган мўъжазгина шаҳарча, — қўшиб қўйди қадимшунос Хинкстон. — Ғоятда ғаройиб. Ҳеч ҳам бундай бўлиши мумкин эмас, аммо начора, ана у, олдимизда турибди...

Капитан Жон Блэк пиришон ҳолда унга қараб қўйди.

— Хўш, Хинкстон, сизнингча, тамаддун икки турли сайёрада бир хил суръатда ва битта йўналишда тараққий қилиши мумкинми?

— Менимча, унчаликмасдир-ов!

Капитан Блэк иллюминатор ёнида турарди.

— Ҳов анови ёронгулларга қаранг-а. Мутлақо янги тури. У ерга бор-йўғи эллик йилгина аввал олиб чиқилган эди. Энди-чи, ўзингиз ўйлаб кўринг, у ёки бу турдаги ўсимлик эволюцияси учун неча минг йиллар талаб этилмайдими?! Кези келганда шуни айтинг-чи, менга марсликларда, биринчилардан, айнан шундай дераза ромлари, иккинчидан минорачалар, учинчидан, айвончадаги арғимчоқлар, тўртинчидан пианинога ўхшаган чолғу асбоби, бешинчидан, телескопга диққат билан қаранг-а, мана шундай бўлиши мантиққа тўғри келармикан? Марслик бастакор ўз асарини келиб-келиб айнан “Ажойиб Огайо” деб аташи ҳам мантиққа тўғри келармикан? Ахир бу бир нарсанигина англатиши мумкин: Марсда ҳам Огайо дарёси бор экан!

— Капитан Уильямс бўлмаса-чи, — қичқириб юборди Хинкстон.

— Нима?

— Капитан Уильямс ва унинг уч ҳамроҳи! Ёки Натаниел Йорк ўз жуфтлиги билан булар ҳаммасини айтиб турибди!

— Бу ҳеч нарсани айтиб тургани йўқ. Бизнинг аниқлашимизга қараганда, Йоркнинг ракетаси Марсга қўнар-қўнмас портлаб кетган ва ҳар иккала фазогир ҳалок бўлган. Уильямс ва унинг учала ҳамроҳига келсак, уларнинг кемаси етиб келгандан кейин иккинчи куни портлаб кетган. Нима бўлганда ҳам айни шу вақтда узатгичлар ишдан тўхтаб қолган. Улар тирик бўлганида биз билан алоқа боғлашга уринган бўлар эдилар. Йорк экспедицияси вақтидан буён атиги бир йил ўтганини, капитан Уильямс экипажи эса бу ерга августда учиб келганини айтиб ўтирмаса ҳам бўлади. Фараз қилайлик-чи, улар тирик ҳамдирлар — гарчанд энг моҳир марсликлар ёрдамида шундай қисқа вақт бутун бир шаҳарни қуриш ва унинг шарти кетиб, парти қолган бир ҳолга келиши ақлга сиғадиган ишми? Сиз яхшилаб қаранг, ахир бу шаҳар кам деганда етмиш йил олдин қурилган. Эшик олдидаги панжараларни қаранг, дарахтларга қаранг — юз ёшли дублар-ку! Йўқ, Йорк ҳам, Уильямс ҳам бу ерда ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас. Бу ерда бутунлай бошқа гап бор. Менга унчалик ёқмаяпти. Токи гап нимадалигини билмагунимча кема ичидан чиқмайман.

— Бунинг устига, — қўшимча қилди Люстиг, — Уильямс ва одамлари, Йорк ҳам Марснинг нариги томонига қўнганлар. Биз эса бу томонни атайлаб танладик.

— Худди шундай! Агар Йорк ва Уильямсни марслик қабилалар қасддан ўлдирган бўлсалар, демак, бизга иккинчи ярим шарда қўнишга атайлаб буйруқ берилган бўлиб чиқади. Ҳалокат такрорланмаслигининг олдини олишган бўлишса керак. Демак, биз шундай бир пучмоқда турибмизки, уни, бизга маълум бўлишича, на Уильямс, на Йорк кўзлари билан кўришган.

— Жин урсин, — деди Хинкстон, — барибир мен сизни рухсатингиз билан бу шаҳарга бораман, капитан. Ахир Қуёш тизимимиздаги барча сайёраларда тафаккур ва тамаддун бир-бирига ўхшаш йўллар билан тараққий этган бўлиши мумкин-ку. Ким билсин, эҳтимол, биз давримизнинг энг буюк психологик ва фалсафий кашфиёти бўсағасида турибмиз!

— Мен бир оз кутиб туришни маъқул деб биламан, — деди капитан Жон Блэк.

— Командир, балки рўпарангизда худонинг борлигини биринчи марта исбот қилган ҳодиса тургандир!

— Бундай исботларсиз ҳам диндорларни худо уриб ётибди, мистер Хинкстон...

— Ҳа, мен ҳам ўшаларнинг сирасига кираман, капитан. Аммо бир нарса кундек равшан. — Бундай шаҳар илоҳий қудратнинг аралашувисиз пайдо бўлиши мумкин эмас. Мана бу майда-чуйда нарсалар, қисмлар... Вужудимда шундай қарама-қарши туйғулар кураши кетаяптики, кулишимни ҳам, йиғлашимни ҳам билмайман.

— Унда биз нимага дуч келганимизни аниқлагунимизча унисидан ҳам, бунисидан ҳам тийилиб туринг.

— Нимага дуч келибмиз? — гап қўшди Люстиг. — Ҳеч нарсага дуч келганимиз йўқ-ку. Оддий, жим-жит, кўркам, ям-яшил шаҳарча, худди мен туғилган ўша даққиюнусдан қолган пучмоқнинг ўзгинаси. У менга ҳам ёқаяпти.

— Қачон туғилгансиз, Люстиг?

—1950 да, сэр.

— Сиз-чи, Хинкстон?

— 1955 да, капитан. Гриннелл, Айова штати. Бундоқ қарасам, гўё ўз жонажон ватанимга қайтиб келгандекман.

— Хинкстон, Люстиг, мен сизга ота бўлишим мумкин, мен роса саксондаман. 1920 йилда Иллинойсда туғилганман. Бироқ, худонинг марҳамати ва сўнгги эллик йилда баъзи чолларни йигитга айлантириб қўйган фан шарофати билан Марсга учиб келдим. Сиздан кам чарчаган эмасман, аммо мана бу ишонмаслик дарди тушмагур сизлардан бир неча баробар кўпдир менда. Бу шундай тинч, шундай жозибадор шаҳарча эканки, ўхшашини кўриб, ҳатто қўрқиб кетаяпман. У Грин-Блаффга ҳаддан ташқари қаттиқ ўхшайди. — Командир радистга ўгирилди. — Мени Ер билан уланг. Қўнганимизни айтинг. Ортиқ ҳеч нима деманг. Қолган барча гапларни эртага юборамиз, деб айтинг.

— Хўп бўлади, капитан.

Капитан Блэк иллюминаторга қаради. Унинг башарасига қараб ҳеч ким саксон яшар демасди. Нари борса, қирқ ёшга кирган, дерди.

— Энди қулоқ солинг, Люстиг. Сиз, мен, Хинкстон, борамиз-да, шаҳарни айланиб чиқамиз. Қолганлар ракетада кутиб ўтиришади. Бир нима бўлиб қолгудек бўлса, улар жон сақлаб қола оладилар. Бутун кема ҳалокатга учрашидан кўра, уч кишини йўқотиш дурустроқдир. Мусибат содир бўлгудек бўлса, экипажимиз бошқа ракетага хабар беришга улгуради. У ракетани, янглишмасам, декабрнинг охирида капитан Уайлдер бошқаради. Агар Марсда қандайдир душман кучлари бўлса, янги экспедиция яхшилаб қуролланган бўлиши керак.

— Аммо биз ҳам қуролланганмиз. Тиш-тирноғимиз билан қуролланганмиз.

— Бўпти, одамларга хабар қилинг. Қуролларни шай ҳолатга келтириб қўйишсин. Кетдик, Люстиг, кетдик, Хинкстон.

Учала фазогир кема бўлмаси орқали пастга тушишди.

Ажойиб баҳор куни эди. Қийғос гуллаган олма шохида читтак тинимсиз сайрайди. Шамол ям-яшил шохларни силкитганда оппоқ гуллар булутдек ерга тўкилади. Чор атрофни гулларнинг муаттар ҳиди тутган. Шаҳарчада кимдир пианино чалар эди ва мусиқа товуши бир кўтарилиб, бир пасайиб нафис, аллалагандек ҳавода сузарди. “Ажойиб хаёлпараст” куйини ижро этмоқда эдилар. Бошқа томонда эса граммофондан Гарри Лодер ижросидаги “Шомдаги сайр” куйи ҳирқироқ, бўғиқ оҳангда тараларди. Учала фазогир ракета тагида туришарди. Улар сийрак ҳавони оғизлари билан ютоқиб ютинар эдилар. Сўнг кучларини авайлаганча аста юриб кетишди.

Энди бошқа пластинка айланарди.

Ёз оқшоми бўлса бас менга,

Ойдин тунда етишсам сенга...

Люстигнинг тиззалари қалтираб кетди, Сэмюэль Хинкстонда ҳам худди шундай бўлди.

Осмон тип-тиниқ ва тинч эди, аллақаерда, жарлик тубида, кўм-кўк шохларнинг салқин соясида дарё жилдирарди. От туёқлари дупирлар, арава ғилдираклари дўқирларди.

— Капитан, — деди Сэмюэль Хинкстон. — Истайсизми-истамайсизми, аммо ҳеч ҳам ўхшамайди, акс ҳолда бундай бўлиши мумкин эмас-ку, — Марсга парвозлар биринчи жаҳон урушигача бошланган бўлар эди.

— Йўқ.

— Аммо мана бу уйларни, мана бу чўян оҳуни, пианино мусиқасини қандай изоҳлайсиз? — Хинкстон зўр бериб капитаннинг тирсагини қисди, унинг юзига қаради. — Фараз қилингки, дейлик 1905 йилда урушни ёмон кўрган одамлар бор эди. Улар олимлар билан зимдан тил бириктиришган-да, ракета ясаганлар ва бу ерга, Марсга келиб олганлар...

— Бу мумкин эмас, Хинкстон.

— Нима учунми? 1905 йилда дунё бутунлай бошқача эди. У пайтларда буни махфий