Marsga Xujum Rey Bredberi romani (5-bet)
пайтларда буни махфий сақлаш анча осон эди.
— Аммо мана бу ракетага ўхшаган мураккаб нарсани эмас-да! Йўқ, йўқ...
— Улар бу ерга бутунлай кўчиб келишган, табиийки, худди Ердагидек уйлар қуришган, ахир ўзлари билан ердаги маданиятни ҳам олиб келишган-да.
— Шунча йиллар шу ерда яшаган деб ўйлайсизми? — деб сўради командир.
— Худди шундай, тинч ва аҳил яшашган. Эҳтимол, улар ерга бир неча марта бориб ҳам келганлар. Керагича одамларни олиб ҳам келганлар, дейлик мана бунақа шаҳарчаларга жойлаштириш учун, кейин эса уларни билиб қолмасликлари учун парвозларни тўхтатишган. Шаҳарнинг эски услубдалигининг сири шунда. Шахсан мен ҳозирча 1972 йилдан кейин ясалган биронта буюмни ҳали кўрганим йўқ. Хўш, сиз-чи, капитан? Дарвоқе, самовий саёҳатлар, умуман, биз ўйлагандан ҳам олдинроқ бўлиши мумкин. Ернинг қайсидир узоқ бурчагида, юз йиллар муқаддам. Одамлар Марсга аллақачонлар келиб олганлар-у, бу ҳақда ҳеч ким билмаган бўлса, не ажаб? Уларнинг ўзлари эса аҳён-аҳёнда ерга бориб-келиб туришган.
— Шундай гапираяпсизки, худди ҳақиқатга ўхшайди.
— Ҳақиқат бўлганда қандоқ!
— Исботи кўз олдимизда турибди-ку. Энди одамларни топсак бас, тахминимиз тасдиғини топади-қўяди.
Қалин кўм-кўк ўтлар уларнинг қадам товушларини ютиб юбормоқда эди. Янги ўрилган пичан ҳиди димоққа урарди. Капитан Жон Блэк уларнинг иродасига қарши ўлароқ, вужудларини сокин бир фароғат чулғаб олганини ҳис этди. У мана бу мўъжаз шаҳарчада сўнгги марта бўлганига ҳам оз эмас, кўп эмас, роса ўттиз йил бўлибди; баҳорги асалариларнинг ғўнғиллашлари унинг руҳига таскин берар ва аллалар эди, уйғониб келаётган табиат таровати қалбига ором бағишлар эди.
Улар тўр тортилган эшик томон йўналганча айвонга чиқдилар ва полга урилган одимлари бўғиқ акс садо берар эди. Тўр орасидан улар йўлакни тўсиб турган жимжимадор пардани, биллур қандилни ва девордаги Марксфил Парриш қаламига мансуб сувратни кўрдилар. Уйда эски буюмлар, чортоқ ва яна ниманингдир ҳиди димоққа ёқимли урилар эди. Лимонадли кўзага музнинг майин урилиб тушган овози қулоққа чалинди. Уйнинг нариги бурчагидаги ошхонада жазирама кун муносабати билан кимдир яхна тушлик тайёрлар эди. Баланд аёл овози қайсидир куйни босиқ ва ёқимли хиргойи қиларди.
Капитан Жон Блэк қўнғироқ дастачасини тортди.
Йўлак бўйлаб енгил қадамлар шип-шип қилди, тўрнинг нариёғидан қирқ ёшлардаги, хушрўйгина аёл кўринди, эгнидаги кийим эҳтимол 1909 йилдаги либослардан эди.
— Буюрсинлар, не хизмат? — сўради у.
— Кечиринг, — журъатсизгина гап бошлади капитан Блэк, — бизлар биласизми... яъни, эҳтимол, сиз...
У дудуқланиб қолди. Аёл унга тим қора кўзлари билан ҳайрон қараб турарди.
— Бирон нарса сотмоқчи бўлсаларингиз... — гап бошлади аёл.
— Йўқ, йўқ, шошманг! — қичқирди капитан. — Бу қайси шаҳар?
Аёл унга синчков назар солди.
— Нима демоқчисиз бу билан: қайси шаҳар дейсизми? Шаҳарнинг ўзида бўла туриб, унинг номини билмаслик мумкинми?
Капитаннинг юзидан унинг тезроқ бирон олма дарахти тагига бориб ўтирса-ю, соясида ором олса — шуни англаш мумкин эди.
— Бизлар бу ерлик эмасмиз. Қайси шаҳарга келиб қолганимизни ва қандай келиб қолганимизни билишимиз керак эди.
— Сизлар аҳолини рўйхатга олиш бюросиданмисизлар?
— Йўқ.
— Барчага маълумки, — давом этди аёл, — шаҳар 1868 йилда қурилган. Шошманг-шошманг, тағин мени лақиллатаётган бўлманглар.
— Йўғ-е, нима деяпсиз! — шошиб деди капитан, — биз Ерданмиз.
— Ернинг тагидан демоқчимисиз? — ҳайрон бўлди аёл.
— Ҳе, йўқ, биз Учинчи сайёра — Ердан учиб келганмиз. Самовий кемада. Биз бу ерга — Тўртинчи сайёра — Марсга учиб келганмиз...
— Биласизми, қаердасизлар? — худди болага гапирган оҳангда тушунтира кетди аёл, — Гринблавдасиз. Иллинойс штати, Америка деб аталадиган иккита океан, Атлантика ва Тинч океанлари ювиб турадиган қитъадасизлар, бу ҳам Ер деб аталадиган дунёдасизлар. Энди туёғингизни шиқиллатиб қолинг, хайр.
Аёл йўл-йўлакай маржонли пардани сура-сура йўлакдан майда одимлаб кетди.
Учала ўртоқ бир-бирига қаради. — Эшик қуриб оламиз, — таклиф қилди Люстиг.
— Мумкин эмас. Хусусий мулкчилик. Эй худойим-а.
Улар зинадан пастга тушишди-да, пастки пиллапояга ўтириб олишди.
— Бизлар йўлдан адашиб, юра-юра орқага, Ерга адашиб қайтиб келиб қолмадикмикан, деб ҳеч хаёлингизга келдими, Хинкстон?
— Қандай қилиб?
— Билмадим, билмадим. Ё тавба, илтимос, фикрларимни тўплаб олай.
— Ахир биз ҳар бир миллик йўлни назорат қилиб келган эдик-ку, — давом этди Хинкстон. — Хронометрларимиз қанча йўл босиб ўтганимизни аниқ ҳисолаб беришди. Биз ойнинг ёнидан ўтдик, Катта коинотга чиқдик ва бу ерга учиб келдик. Марсда эканимизга мен заррача шубҳа қилмайман.
Гапга Люстиг аралашди.
— Балки маконга, замонга бир нима бўлгандир? Биласизларми, биз тўртинчи ўлчамда адашиб қолганмиз ва ерга 30 ёки 40 йил олдин қайтиб келганмиз.
— Қўйсангиз-чи, Люстиг!
— Люстиг эшик ёнига келди-да, қўнғироқни тортди ва муздек, қоп-қоронғи хонага қараб қичқирди:
— Ҳозир қайси йил?
— 1926 йил, қайси йил бўларди, — жавоб берди аёл арғимчоқда ўтирган ва лимонаддан симирган кўйи.
— Ана, эшитдингизми? — Люстиг шиддат билан орқага ўгирилди. — 1926 йил! Биз ўтмишга учиб кетганмиз! Бу — Ер!
Люстиг ўтирди. Энди у ҳамманинг хаёлини банд этган ҳайратомуз ва даҳшатли хаёлларга қаршилик кўрсатмасди. Тиззаларида ётган қўллари асабий учар эди.
— Мен шунинг учун парвоз қилганмидим? — гап сотди капитан, — Мен даҳшатга тушиб кетяпман, даҳшатга! Наҳотки шундай бўлиши мумкин? Эйнштейнни чақириш керак бу ерга...
— Бу шаҳарда бизга ким ишонарди? — нидо солди Хинкстон. — Уф, ўт билан ўйнашаяпмиз! — Ахир бу вақт, тўртинчи ўлчам, яхшиси, ракетага қайтиб бориб, уйга учмайликми-а?
— Йўқ, ҳеч бўлмаганда яна битта уйга қараб олайлик.
Улар учта уйнинг ёнидан ўтишди ва қудратли дарахт тагида турган мўъжазгина оппоқ коттеж олдида тўхташди.
— Мен ҳар доим ҳар бир гапнинг тагига етиб ўрганганман, — деди командир. — Ҳозирча биз ҳали гапнинг мағзини яхшилаб чақмаган кўринамиз. Фараз қилайлик, Хинкстон, самовий саёҳатимиз жуда қадим пайтда бошланган деган тахминингиз тўғри. Кўп йиллар олдин бу ерга учиб келган ерликлар Ерни соғина бошлашган. Аввалига бу соғинч бир оз ғижинишдан нарига ўтмаган, кейин чинакамига асабийлашиш бошланган, жинни бўлиш даражасигача бориб етган. Психиатр сифатида сиз шундай ҳолда нимани тавсия этган бўлардингиз?
Хинкстон ўйланиб қолди.
— Нима қилардим, эҳтимол Марс тамаддунини ҳар куни Ердагига тобора ўхшаб бориши учун оз-оздан қайта тиклар эдим. Агар Ердаги ўсимликларни, йўлларни, кўлларни, ҳаттоки океанни қайта тиклаш усули бўлса, мен, албатта, шундай қилган бўлардим. Кейин оммавий гипноз воситалари билан мана шундай шаҳарнинг барча аҳолисига, бу ер ҳеч қандай Марс эмас, бу ер чинакам Ер сайёрасидир, дея миясига қуйган бўлардим.
— Аъло, Хинкстон. Назаримда, биз тўғри кетаяпмиз, анови уйда биз кўрган аёл ўзини Ерда яшаяпман, деб ўйлаяпти, вассалом. Шу унинг хаёлини ушлаб турибди. Бу аёл ва бу шаҳарчанинг бошқа яшовчилари келажакда сизларга дуч келиши мумкин бўлган энг буюк кўчув ва авраш тажрибаларининг манбалари бўлиб хизмат қилади.
— Жуда нишонга урдингиз, капитан! — овозини кўтариб деди Люстиг.
— Аниқ урдингиз! — қўшиб қўйди Хинкстон.
— Яхши. — Капитан хўрсиниб қўйди. — Ишлар сал жўнашгандек бўлди, кўнгил ҳам хотиржамроқ. Қандайдир мантиқ борга ўхшаяпти. Бўлмаса саёҳатлар ҳақида замондаги олдинга ва орқага қараб қилинган мана бу барча сафсаталардан миям ачиб кетганди. Агар менинг таклифим тўғри бўлса... — у жилмайди. — Нима ҳам дердим, унда маҳаллий аҳоли орасида озмунча шов-шув кутилмаётибди!
— Ишончингиз комилми? — деди Люстиг. — Нима бўлганда ҳам бу одамлар ўзларига яраша зиёратчилардир. — Улар Ерни билиб туриб ташлаб келишган. Балки улар бизнинг келганимиздан ҳеч ҳам хурсанд эмасдирлар. Балки улар бизни қувиб юборишга, ҳатто ўлдиришга ҳам тайёрдирлар.
— Бизнинг қуролимиз дурустроқ. Қани, кейинги уйга кирайлик-чи.
Аммо улар майсазордан ўтишга ҳам улгурмаган эдиларки, Люстиг турган жойида қотиб қолди. Икки кўзи сокин, мудроқ кўчанинг нариги учида эди.
— Капитан, — деди у.
— Нима гап, Люстиг?
— Капитан... Йўқ, сиз анови... Нималарни кўраяпман-а!
Люстигнинг яноқларидан ёшлар думалай кетди. Кўтарилган қўлларининг қабарган бармоқлари титрар, юзида ҳайрат, қувонч, шубҳа акс этарди. Яна бир оз ўтгач, севинчдан ўзини йўқотиши тайин эди. Ўша нуқтага қараб турар экан, у тўсатдан чопиб кетди. Қоқилиб тушди-да, ерга йиқилди. Оёққа туриб, яна чопиб кетар экан:
— Ҳой, менга қаранглар! — дея қичқирди.
— Тўхтатинг уни! — Капитан унинг орқасидан югурди.
Люстиг кучининг борича чопар, қичқирар эди. Соядор кўчанинг ўртасига етгач, у бир ҳовлига қараб бурилди-да, бир сакраб томида темир хўроз турган катта яшил уйнинг айвончасида пайдо бўлди. Хинкстон ва капитан Люстигга етиб олганларида, у қаттиқ қичқирганча эшикни муштлар эди. Учалалари ҳам Марснинг оғир ҳавосидан силлалари қуриб, оғир-оғир нафас олар, томоқлари ҳуштак чалар эди.
— Буви, бобо! — чақирди Люстиг.
Остонада иккита қария пайдо бўлди.
— Дэвид! — қариялар бараварига қичқиришди. Улар ўзларини бир-бирларининг бағриларига отиб, қучоқлаша кетдилар, елкаларини силар эдилар. — Дэвид, оҳ Дэвид, қанча йиллар ўтиб кетди-я!.. Ёш болагина эдинг. Девдек одам бўлибсан. Дэвид, болагинам, аҳволларинг қалай?
— Буви! Бобо! —пиқ-пиқ йиғлар эди Дэвид.
— Сизлар шундай ажойиб кўринасизларки!
У қарияларни ўзидан нари суриб, айлантириб, разм солар, ўпар, қучоқлар, йиғлар ва яна разм соларди, кўзларидан оқаётган ёшни сидириб ташларди. Осмонда қуёш чарақлаб турарди, шамол эсиб ўтларни тебратар, эшик эса ланг очиқ эди.
— Қани, ичкарига кир, болагинам. Сенга яхнагина чой мунтазир турибди. Ичиб бир ҳузур қил!
— Менинг дўстларим бор. — Люстиг орқасига ўгирилди-да, кулганча шоша-пиша капитан ва Хинкстонни қўли билан имлаб чақирди. — Капитан, бу ёққа келинглар.
— Ассалому алайкум, — қарши олди уларни қариялар. — Марҳамат, марҳамат, ичкарига марҳамат. — Дэвиднинг дўстлари бизнинг дўстимиз. Тортинманглар!
Кўҳна уйнинг меҳмонхонаси муздек эди; бир бурчакда тилларанг, баланд, алмисоқдан қолган соат бир маромда чиқ-чиқ қиларди. Кенг кушеткаларда парқу ёстиқлар, девор бўйлаб китоблар терилган, шапалоқ гулли гилам ерга тўшалган, қариялар қўлларида муздан терлаган яхна чойли стаканларни тутиб туришар, бундай чойнинг бир қултимиёқ одамга жон киритиб юбориши аниқ эди.
— Ичинг, жонингиз киради. — Бувининг стакани унинг чинни тишларига тегиб, ёқимли жингирлаб кетди.
— Бу ерда анчадан бери турибсизми, буви? — сўради Люстиг.
— Ўлганимиздан бери, — киноя билан жавоб берди аёл.
— Қачондан... бери? — Капитан Блэк стаканини столга қўйди.
— Ҳа-да, — бош ирғади Люстиг. — Уларнинг ўлганига ўттиз йил бўлди, ахир.
— Сизлар эса, ҳеч нарса бўлмагандек, беғам ўтирибсизлар! — деди капитан.
— Бўлди, тақсир! — кампир муғамбирона кўз қисиб қўйди. — Бунақа ишларнинг мағзини чақишга сиз ким бўлибсиз? Бизлар эса шу ернинг одамимиз. Бу аҳволда дунёга келдинг нима-ю, келмадинг нима? Мана бу “Нима учун” ва “Нега?” деган саволлар кимга керак? Биз яна тирикмиз, тамом. Биз фақат шуни биламиз, ортиқча савол кимга керак? Мен сизга айтсам, — бу иккинчи уриниш. — Кампир судрала-судрала капитаннинг олдига борди-да, ўзининг ингичка қоқшол қўлини чўзди. — Ушлаб кўринг.
Капитан аста туртиб кўрди.
— Хўш, ҳақиқий қўлмикан?
Капитан бош ирғади.
— Сизга тағин нима керак? — тантанавор сўради кампир. — Ортиқча саволга не ҳожат?
— Биласизми, — жавоб берди капитан, — биз Марсда шунақа нарсага дуч келиб қоламиз деб ўйламаган эдик.
— Демак, дуч келибсиз. Мен сизга айтсам, ҳар бир сайёрада тангрининг тазарру йўллари нечоғли кўп эканлиги хаёлингизга ҳам келмайди.
— Ие, унда бу Ер арши аъломи? — сўради Хинкстон.
— Бўлмағур гап, бу ерда ҳам ўша дунё, фақат бизга иккинчи уриниш насиб этган. Нима учун? Бу ҳақда бизга бир оғиз гап айтмаган. Ахир Ерда ҳам бу ерда нима учун пайдо бўлиб қолишимизни ҳеч ким тушунтириб бермаганди-ку! Ҳўв, ўша Ерда. Биз учиб келган Ерда. Унгача яна битта Ер борлигини биз туш кўриб ўтирибмизми?
— Яхши савол, — деди капитан.
Люстигнинг чеҳрасида ҳамон шодиёна табассум жилва қилиб турарди.
— Жин урсин, сизларни кўриб шунчалик суюниб кетаяпманки, асти қўяверинг!
Капитан стулдан турди-да, беихтиёр сонига шапатилади.
— Хўш, энди борайлик. Меҳмондорчилик учун раҳмат.
— Сизлар яна келасизлар-ку? — тараддудланишди қариялар. — Биз сизларни кечки овқатга кутаяпмиз.
— Катта раҳмат, келишга ҳаракат қиламиз. Ишимиз жуда ҳам кўп. Одамларим мени ракетада кутиб туришибди... — ва у очиқ эшикка саросимали қараганча жим бўлиб қолди.
Узоқ-узоқлардан қуёш нурлари борлиқни тўлдириб турган кенгликдан турли овозлар, қичқириқлар, дўстона хитоблар қулоққа чалинарди.
— Бу нима? — сўради Хинкстон.
— Ҳозир биламиз-да. — Шундай дея капитан Жон Блэк эшик ортига шамолдай учиб ўтди-да, ям-яшил майсазордан Марс шаҳарчаси кўчаси томонга югуриб кетди.
У ракетага қараганча таққа тўхтаб қолди. Барча люклар очиқ ва қўлларини қувноқ силкитганча шоша-пиша экипаж ерга тушмоқда эди. Атрофда туманот одам йиғилган, фазогирлар улар орасига қўшилиб, суҳбатлашган, кулган, қўл қисишганча улар орасини ёриб борар эдилар. Оломон севинчдан рақсга тушар, Ерликлар атрофида тобора зичлашиб борар эдилар. Ракета ҳамманинг эсидан чиққанча бир четда мунғайиб турар эди.
Чароғон қуёш нурлари остида оркестр янгради, ҳавони чолғуларнинг юракни ларзага солувчи тантанавор садоси тутди. Ноғоралар гумбурлар, найлар юракни тешгудек чийиллар эди. Заркокил қизалоқлар севинчдан сакрар эдилар. Болакайлар “Ура-а!” деб қичқирар эдилар. Қориндор кишилар таниш ва нотаниш меҳмонларни ўн центлик сигара билан сийлар эдилар. Шаҳар мэри нутқ сўзлади. Сўнгра экипажнинг барча аъзоларини бирин-кетин қўлтиқларидан тутишди-да, бир томондан — онаси, бошқа томондан — отаси ёки синглиси — кўчадан мўъжазгина коттежларга ва данғиллама уйларга етаклаб кетишди.
— Тўхта! — қичқирди капитан Блэк.
Бирин-кетин эшиклар гуп-гуп этиб ёпилди.
Қуёшнинг жазирама ҳарорати баҳор осмони бўйлаб юқорига ўрлар эди, шаҳарча узра сукунат чўкди. Карнай ва ноғоралар бурчак ортида ғойиб бўлди. Ташландиқ ракета битта ўзи чарақлаб турар, қуёш нурлари билан ўйнашмачоқ ўйнаётгандек эди.
— Қочоқлар! — бақирди командир. — Улар кемани шундоқ қолдириб кетишибди! Ҳали мендан кўради улар! Уларга буйруқ берилган эди!..
— Капитан, — деди Люстиг, — бунчалик қаттиқ кетманг. Қариндош-уруғларингиз билан кўришганча...
— Бу баҳона бўлолмайди!
— Ахир кема олдида таниш чеҳраларни кўрганларида улар ўзларини қандай ҳис қилишларини кўз олдингизга келтирсангиз-чи!
— Уларга буйруқ берилган эди, жин урсин!
— Сиз нима қилган бўлардингиз, капитан?
— Мен буйруқни бажарган бўлардим... — Шундай дея у оғзини очганча қотиб қолди.
Тротуардан Марс қуёши нурлари остида 26 ёшлардаги, кўзлари ҳаддан ташқари мовий, новча бир йигит жилмайганча улар томон яқинлашиб келарди.
— Жон! — қичқирди у ва улар томон отилди.
— Нима? — деди капитан Блэк шошиб.
— Жон, кекса каззоб!
Югуриб келиб, ҳалиги эркак капитаннинг қўлини қисди-да, елкасидан қоқиб қўйди.
— Сенмисан?.. — довдираб қолди Блэк.
— Бўлмасам-чи, мендан бошқа ким бўларди!
— Эдвард! — капитан Люстиг ва Хинкстон томонга ўгирилди, — нотаниш кишининг қўлини ҳамон қўйиб юбормаётган эди. — Бу менинг акам Эдвард. Эд, менинг дўстларим билан таниш: Люстиг, Хинкстон! Менинг акам!
Улар бир-бирларининг қўлларини сиқишди-да, сўнг қучоқлашишди.
— Эд!
— Жон, дангаса!
— Кўринишинг чакки эмас, Эд! Шошма-шошма, бу қанақаси? Шунча йиллар ўтиб сира ўзгармабсан-ку? Ахир ўлганингда... ўлганингда сен ҳам 26 ёшда, мен эса 19 да эдим. Эй, худойим-эй, шунча йиллар ўтиб, шунча сувлар оқибдики, тўсатдан бу ерда кўришиб қолганимизни-ей! Буни қандай тушунса бўлади?
— Ойим кутиб турибдилар, — деди Эдвард Блэк жилмайганча.
— Ойим?!
— Отам ҳам.
— Отам?!
Капитан қаттиқ зарба егандек бир чайқалиб тушди ва итоатсиз оёқлари билан бир-икки қадам олға ташлади. — Отанг ва онанг тирикларми? Қаерда улар?
— Эски уйимизда, Дуб кўчасида.
— Эски уйимизда... — Капитаннинг кўзлари ҳаяжон ва ҳайратдан чақнаб кетди. — Эшитдингизми, Люстиг, Хинкстон?
Бироқ Хинкстон уларнинг ёнида йўқ эди. Кўчанинг нариги учида ўзининг уйига кўзи тушиб, ўша томонга кетиб қолган эди. Люстиг кулиб юборди.
— Одамларимизга нима бўлганини энди тушунгандирсиз, капитан? Уларни ҳеч нарсада айблаб бўлмайди.
— Ҳа, ҳа... — капитан кўзларини қисди. — Ҳозир кўзларимни очаман-да, сен ҳам йўқ бўласан. — У киприк қоқди. — Сен шу ердасан! Ёпирай, Эд, кўринишинг шунақанги зўрки!
— Кетдик, тушлик қиламиз. Мен ойимга айтиб қўйган эдим.
— Капитан, — деди Люстиг, — агар керак бўлиб қолсам мен қарияларимнинг ҳузурида бўламан.
— Нима? Ҳа, бўлмасам-чи, Люстиг. Бора қол.
Эдвард акасининг қўлидан тутди-да, етаклаб кетди.
— Мена, бизнинг уйимиз. Эсингдами?
— Бўлмасам-чи! Ишонмасанг, мен эшиккача биринчи бўлиб етиб бораман!
Улар шу заҳоти югуриб кетишди. Капитан Блэкнинг боши узра дарахтлар шовуллар, оёқлари остидаги ер гувуллар эди. Бу ғаройиб тушида у Эдвард Блэкнинг уни қувиб ўтаётганини, қадрдон уйи шиддат билан унга яқинлашаётганини ва эшикни ланг очаётганини кўриб турарди.
— Мен биринчи бўлиб келдим! — қичқирди Эдвард.
— Бўлмасам-чи, — ҳансираб деди капитан, — мен чолман, сен бўлсанг навқирон йигитсан. Сен ўзи ҳар доим тутқич бермас эдинг! Ё мени эсидан чиқарган деб ўйлаяпсанми?
Остонада тўладан келган, юзлари қип-қизил, кўзлари чақнаган онаси турарди. Унинг ортида сочларига оқ оралаган, қўлида трубкасини тутганча отаси турарди.
— Ойи, дада!
У бола сингари зиналардан юқорига отилди.
Ажойиб ва узун ёз куни. Тушликдан кейин улар меҳмонхона бўлмасига ўтишди. У қарияларга ўзининг ракетаси ҳақида сўзлаб берди, улар эса бош ирғар ва жилмаяр эдилар, онаси худди аввал қандай бўлса, шундай кўринарди, отаси сигара учини тишлаганча ўйчан ичига тортар эди — худди ўша вақтлардагидек. Кечликка қулинг ўргилсин курка гўшти пиширилган эди, вақт ҳам сезилмай ўтиб борарди. Ликопчалар обдон тозаланган курка суяклари уюмига тўлгач, капитан ўзини стул суянчиғига ташлади ва чуқур қаноат ҳосил қилганини билдириб, пишиллаб нафасини чиқарди. Кеч тушиб, дарахт япроқлари қилт этмай қолди. Осмонни шафақ ёғдуси чулғади, шинам кўҳна уйдаги чироқлар қизғиш нур таратиб турарди. Кўчадаги бошқа барча уйлардан мусиқа, пианино овозларининг гуриллаб очилиб-ёпилишлари эшитилиб турарди.
Онаси пластинкани қўйди-да, капитан Жон Блэк билан гир айланиб рақс туша кетди. Ундан ўша атирлар анқир эди, отаси ва онаси поезд ҳалокатида ўлганларида ҳам улардан худди шундай атир анқиб турарди. Ҳозир бўлса улар бир текис рақс тушар, унинг қўллари ҳақиқий, жонли онасини қучиб турарди...
— Одамга иккинчи уриниш ҳар доим ҳам насиб этавермайди, — деди онаси.
— Эртага эрталаб уйғонаман, — деди капитан, — ва менинг ўз ракетамда, коинотда эканлигимдан ном-нишон ҳам қолмайди.
— Бунақа гаплар кимга керак! — деди онаси мулойимлик билан. — Ўзингни уринтирма. Худо ўзи меҳрибон. Худо ўзи ярлақайди.
— Узр, ойижон.
Қўшиқ тугаб, пластинка вишиллаганча бир чизиқда айланар эди.
— Чарчадинг, болам. — Отаси трубка учи билан ишора қилди. — Кириб ётишинг мумкин. Одатдагидек, эски жез зўлдирли каравотинг сенга мунтазир.
— Лекин мен одамларимни тўплашим керак.
— Нега?
—Нега? Ҳм... билмадим, дарвоқе, нега тўплар эканман-а? Ҳеч нарсага, албатта. Улар овқатланаётган ёки ухлаётган бўлсалар керак. Майли, уйқуга тўйиб олсинлар, дам олиш уларга зарар қилмайди.
— Яхши ётиб тур, ўғлим. — Онаси унинг юзидан ўпиб қўйди. — Қандай яхши. Сен яна уйдасан.
— Ҳа, уйда бўлганингга нима етсин.
Сигара тутунига тўлган уйни, руҳларни, китобларни, майин нурни тарк этиб, у зинапоядан юқори кўтарилди ва Эдвард билан тўхтовсиз гаплашар эди. Эдвард эшикни итарди ва Жон Блэк ўзининг сариқ жез каравотини, коллежнинг таниш байроқчаларини ва роса унниққан олакузан пўстинсини кўрди, пўстинни у алоҳида меҳр билан силаб қўйди.
— Ҳаммасини бирданига кўтара олармикинман? — деди капитан. — Чарчоқдан жоним чиққудек бўлиб турибди. Бир кунда шунча воқеа! Худди жала остида соябонсиз ва ёмғирпўшсиз икки кеча-кундуз тургандек силлам қуриган. Таассуротларим суяк-суягимгача сингиб кетган...
Эдвард қўлларини ҳар томонга кенг ёйганча катта ва оппоқ чойшабни тўшади ва уриб шиширди. Сўнг деразани очди. Хонага ёсуманнинг тунги хушбўй ҳиди оқиб кирди. Ой пирпираб турарди,