Marsga Xujum Rey Bredberi romani (7-bet)

бориб сувга қулади. Сув шалоплаб кетди. Биггснинг тирмашиб қайтиб чиқишини кутганча Спендер жим қараб турди. Бироқ бу пайтда бошқалар ҳам етиб келиб, ­ Биггснинг қўлидан тортиб чиқара бошлашган эди.

— Ҳой Спендер, сенга нима бўлди ўзи? Нега ундай қиласан? — Гапнинг тагига етмоқчи бўлар эди улар.

Биггс қирғоққа чиқиб олди-да, оёққа турди, сув эгнидан шилдираб оқиб, тош плита устига туша бошлади. У Спендерни ушлаб турганларини дарҳол пайқади.

— Хўш, — деди у ва олдинга бир қадам ташлади.

— Бас қил! — ўшқирди капитан Уайлдер.

Спендерни қўйиб юборишди. Биггс капитанга қараганча қимир этмай турарди.

— Бўпти, Биггс. Кийимларингни алмаштириб ол. Сизлар эса, йигитлар, ўйин-кулгини давом эттиришларинг мумкин! Спендер, юр мен билан!

Хурсандчилик яна бошланиб кетди. Уайлдер бир четга ўтди-да, Спендерга бурилди.

— Гап нимадалигини балки сиз тушунтириб берарсиз? — деди у.

Спендер каналга қаради.

— Билмадим. Виждоним чидамади. Биггсни деб. Барчамизни деб, мана бу ғала-ғовурни деб. Эй худо, бу қандай бедодлик!

— Саёҳат чўзилиб кетди. Улар бир дилларини ёзиб олмаса бўлмасди.

— Лекин уларнинг ҳурмати қани, командир? Одоб туйғуси қани?

— Сиз чарчабсиз, Спендер, энди нарсаларга сал бошқача қарайдиган бўлиб қолибсиз. Эллик доллар жарима тўлаб қўйинг.

— Хўп бўлади, командир. Аммо биз аҳмоқларни қириб ташлаётганимизни Уларнинг кўриб турганини ўйласам, ўзимни тутолмай қоламан.

— Улар деганингиз кимлар?

— Марсликлар, ҳо тирик, ҳо ўлик бўлсин, барибир эмасми?

— Шубҳасиз, ўликлар, — жавоб берди капитан. — Бизнинг бу ердалигимизни Улар билишади деб ўйлайсизми?

— Янгининг пайдо бўлиши ҳақида эски ҳар доим ҳеч нарса билмайди дейсизми?

— Қайдам? Сиз руҳларга ишонасиз, чамаси?

— Мен меҳнат билан қилинган нарсаларга ишонаман. Чор атрофда эса бу ерда қанча нарса қилингани яққол кўриниб турибди. Бу ерда кўчалар бор, уйлар ҳам бор, китоблар ҳам бор, эҳтимол, кенг каналлар, соатли миноралар, гарчи отлар учун бўлмаса-да, сувлоқлар ҳам бордир, улар, қандайдир уй ҳайвонлари, дейлик, ўн икки оёқли бир жонзот бўладими, биз қаёқдан билиб ўтирибмиз, ўшалар учун. Қаёққа қараманг, ҳамма жойда фойдаланилган нарсалар ва иншоотлар. Уларга тегинишган, уларни кўп асрлар давомида истеъмол қилишган. Мендан сўранг-а, фойдаланган одамлар уларнинг ичига қўйган буюмлар қалбига мен ишонаманми ё йўқми? — мен “ҳа” деб жавоб берган бўлардим. Улар бўлса, атрофимизда — ҳар қайсисининг ўз вазифаси бўлган нарсалар. Ўз номлари бўлган тоғлар. Бу нарсалардан фойдаланиб биз ўзимизни, албатта, ноқулай сезамиз. Тоғларнинг номлари ҳам бизга қанақадир ғалати эшитилади — биз уларни ҳисобдан ўчириб ташлаймиз, қадимги номларга бўлса, жин ҳам урмаган, аллақаерда макон ва замонда мавжуд улар, ким учундир тоғлар, улар ҳақидаги тасаввурлар айнан ўша номлар билан боғлиқ бўлган. Каналларга, шаҳарларга, чўққиларга биз берган номлар улардан гоҳ силкингандаги сувдек тўзиб кетади. Биз Марс билан ҳар қанча дахлдорлик қилмайлик, барибир ҳақиқий муносабат ҳеч қачон қарор топиши мумкин эмас. Охир-оқибат, бу бизни жинни қилиб қўяди ва биласизми, биз Марсни нима қиламиз? Биз унинг ичак-чавоғини ағдар-тўнтар қиламиз, терисини шиламиз ва ўзимизнинг дидимизга қараб бошқатдан кийим бичамиз.

— Биз Марсни вайрон қилмаймиз, — деди капитан. — У ҳаддан ташқари буюк ва улуғвор.

— Иймонингиз комилми? Биз ерликларда буюк ва гўзал нарсаларни вайрон қилиш истеъдоди бор. Агар биз Мисрда Қарноқ эҳроми харобалари орасида тамаддихона очмаган бўлсак, бунинг сабаби шундаки, харобалар қияликда жойлашган ва у ерда тижорат ишлари юришмайди. Аммо Миср сайёрамизнинг бир бўлаги, холос. Бу ерда эса — бу ерда ҳамма нарса қадимий, ҳамма нарса бир-бирига ўхшамайди. Биз бу ерда бир жойда туриб оламиз-да, бу оламни расвои радди маърака қиламиз. Мана бу канални Рокфеллер шарафига номлаймиз, мана бу тоққа қирол Георг номини берамиз, денгизни Дьюпон денгизи деб атай бошлаймиз, ҳов анови ерда Рузвельт, Линькольн ва Кулиж шаҳарлари бўлади, лекин буларнинг барчаси нотўғри бўлади, чунки ҳар бир жойнинг ўз хусусий номи бор.

— Бу энди, сиз қадимшуносларнинг ишингиз, эски номларни кавлаб топасизлар, бизлар-чи, биз хўп деймиз-да, улардан фойдаланаверамиз.

— Бизга ўхшаган бир ҳовуч одамлар — барча ишбилармонлар ва трестрларга қаршими? — Спендер маъдандан қуйилган тоғларга қаради. — Улар бу ерда пайдо бўлганимизни, уларни расвои радди маърака қилишимизни биладилар; бизни ёмон кўрганларича ҳам бор-да.

Капитан бошини чайқади.

— Бу ерда ёмон кўриш деган нарса йўқ. — У шамолга қулоғини тутди. — Уларнинг шаҳарларига қараб фикр қиладиган бўлсак, улар яхши, чиройли, доно одамлар бўлганлар. Улар ўз тақдирларидан рози бўлганлар. Бинобарин, ном-нишонсиз қирилиб кетишларига ҳам рози бўлганлар, алам устида охирида ҳеч қандай қирғинбарот уруш очишни хаёлларига келтирмаганлар. Ўз шаҳарларини нест-нобуд қилиб ўтирмаганлар. Биз шу пайтгача кўрган барча шаҳарлар тўла-тўкис сақланиб қолган. Ўйлашимча, биз уларга ўтлоқда, майсазорда ўйнаб юрган болаларчалик ҳам халақит бераётганимиз йўқ, — боладан нимани ҳам талаб қилиб бўларди? Ким билади дейсиз, балки охир-оқибатда бизни яхши томонга ўзгартириб юборар. Биггс бизга мана бу кўнгилхушликни тиқиштиргунча одамларимизнинг одатдан ташқари хулқ-атворларига ҳеч эътибор қилдингизми, Спендер? Улар ўзларини қанчалик одобли, ҳаттоки ҳадикли тутдилар! Бўлмаса-чи, булар билан юзма-юз туриб, шу нарсани дарҳол фаҳмлайсанки, биз у қадар кучли эмасмиз. Биз бор-йўғи калта иштон кийган болалармиз, шовқинталаб ва қўним топмас болалар, улар ўз ракетачалари ва атом қўғирчоқлари билан ўйнашдан бошқани билмайдилар. Аммо қачондир Ер худди ҳозирги Марсга ўхшаб қолгусидир. Бинобарин, Марс бизни ҳушёр қилиб қўяди. Тамаддун тарихи бўйича тайёр кўргазмали қурол. Фойдали сабоқ. Энди эса — бошингизни ғоз тутинг! Бориб кайф-сафо қилайлик. Ҳа. Жарима ўз кучида қолади.

Бироқ кўнгилхушлик татимайди. Ўлик денгиздан қаттиқ шамол эса бошлайди. У фазогирлар атрофида, капитан ва Жефф Спендер атрофида уюр ҳосил қилар эди, улар шериклари олдига қайтиб боришаётган эди. Шамол чангни тўзитар ва чарақлаган ракетани сийпаб ўтар, аккордеонни чертар эди, чанг алмисоқдан қолган сибизғани қоплади. У кишиларнинг кўзларига кирар ва шамолдан ҳавода баланд пардаларда аллақандай куй садо берар эди. Бирдан шамол қандай бошланган бўлса, шундай тинди.

Аммо кўнгилхушлик ҳам тинган эди.

Одамлар лоқайд тим-қора осмон остида ҳаракатсиз қотиб қолдилар.

— Қани йигитлар, бўлинглар! — Топ-тоза, қуруқ кийимда Биггс Спендер қарамасликка ҳаракат қилиб, ракетадан сакраб чиқди. Унинг овозини гўё ҳеч ким эшитмагандек жавобсиз қолаверди. Гўё атрофда ҳеч ким йўқдек. — Ҳаммаларинг бу ёққа келинглар!

Ҳеч ким жойидан қимир этмади.

— Ҳой Уайти, сибизғанг қани?

Уайти қандайдир куйни пуфлаб чалди. Сибизғадан сохта ва беўхшов овоз чиқди. Уайти сибизғани силтаб, сўлакни туширди-да, уни чўнтагига жойлади.

— Бу қанақаси, азага келганмисизлар? — тиниб-тинчимасди Биггс.

Кимдир аккордеонни маҳкам қучоқлаб олган эди. У ўлаётган жониворга ўхшаб бўғиқ овоз чиқарди. Бор-йўғи шу.

— Бўпти, унда биз шиша билан иккаламиз кўнгилхушлик қиламиз. — Биггс ракетага суяниб ўтириб олди-да, чўнтак фляжкасини оғзига олиб борди.

Спендер ундан кўзини узмасди. Узоқ қимир этмай турди. Кейин унинг бармоқлари оҳиста, секинлик билан титраётган сони бўйлаб юқорига ўрлади, тўппончани пайпаслади ва чарм ғилофни силай бошлади.

— Ким хоҳласа, мен билан шаҳарга бориши мумкин, — эълон қилди капитан. — Ракета ёнида қўриқчи қолдирамиз-да, қурол олиб оламиз — ҳар эҳтимолга қарши.

Хоҳловчилар сафга тизилишди ва тартиб билан ўзларини санаб чиқишди. Сафга келиб қўшилган Биггс билан улар ўн тўртта бўлишди, Биггс ҳамон хохолаб кулар ва шишани силкитар эди. Олти одам қоладиган бўлди.

— Қани, кетдик! — бўкирди Биггс.

Даста индамай сутдек ойдин водийдан одимлаб кетди. Улар бир-бирини қувиб келаётган икки ой нуридан чароғон мудроқ-ўлик шаҳар чеккасига келишди. Уларнинг оёқлари остидан чўзилган соялар қўшалоқ эди. Бир неча дақиқагача фазогирлар нафасларини ичларига ютиб турдилар. Ана-мана бу ҳаётсиз шаҳарда нимадир қимирлашини, қандайдир хира кўлка пайдо бўлишини, ҳосилсиз денгиз тубидан асл зоти номаълум бўлган отда зирҳ ва совутларга бурканган кекса чавандоз арвоҳнинг от қўйиб келишини кутар эдилар.

Спендернинг тасаввури ҳувиллаган шаҳар кўчаларига жон киритмоқда эди. Хиёбонлардан, тўс босган тошлардан одамларнинг арвоҳлари мовий нур таратиб юриб келар, англаб бўлмас ғудранишлар, ғалати жониворлар кулранг қизғиш қумда ўқдек учиб чопар эдилар. Ҳар бир деразада кимдир турар ва дераза раҳидан эгилганча, худди абадият сувига ғарқ бўлгандек, аста қўлини узатар, ойнинг кумуш нурларига чўмилган минора тагидаги тубсиз бўшлиқда ҳаракат қилаётган қандайдир кўланкаларга қўл силтар эдилар, унинг юраги қандайдир мусиқа товушини эшитгандек бўлди ва Спендер бундай товуш берувчи чолғу сози қанақалигини тасаввур қилишга уриниб кўрди... Шаҳар арвоҳларга лиммо-лим эди.

— Ҳой, ким бор? — қичқирди Биггс қаддини ғоз тутиб ва кафтларини оғзига карнай қилиб. — Ҳой, бу шаҳарда жон зоти борми, овоз беринг!

— Биггс! — деди капитан. Биггс жим бўлди.

Улар тош тахталар ётқизилган кўчаларга қадам босишди. Энди улар шивирлаб гаплашишар эди, чунки улар гўё очиқ осмон остидаги улкан қироатхонага ёки бош узра ёрқин юлдузлар-у, шабада эсиб турган даҳмага кириб қолгандек ҳис этмоқда эдилар ўзларини. Капитан овозини кўтармай гапирарди. У шаҳар аҳолиси қаёққа кетганини, улар қанақа одамлар бўлганини, уларга қандай қуроллар ҳукмронлик қилганини, улар нимадан қирилиб кетганини билишни истарди. У паст овозда саволлар берарди: улар бундай асрий шаҳарни қандай қуришди экан? Улар Ерда бўлишганмикан? Ўн минг йиллар муқаддам ерликларга шулар насл қолдирганмикан? Улар ҳам биздек севиб, ёмон кўришганмикан? Улар ҳам аҳмоқликка йўл қўйишганда биздек ҳолга тушишганмикан?

Улар тош қотиб қолишди. Ойлар бамисоли уларни сеҳрлаб, музлатиб қўйгандек эди; енгил шамол уларни елпир эди.

— Лорд Байрон, — деди Жефф Спендер.

— Қанақа Лорд? — капитан унга бурилди.

Лорд Байрон, шоир, XIX асрда яшаган. Жуда илгари у бир шеър ёзган эди. Бу шеър мана бу шаҳарга жуда ҳам мос келади ва марсликлар ҳис қилишлари керак бўлган туйғуларни ифода этар эди. Агар уни ҳис қиладиган битта-яримта одам бу ерда қолган бўлса! Бундай шеърларни сўнгги марслик шоир ёзиши мумкин эди.

Одамлар қимир этмай туришарди. Уларнинг соялари ҳам қотиб қолган эди.

— Бу қандай шеър экан? — сўради капитан.

Спендер оғирлигини иккинчи оёғига солди, қўлини кўтарди, ниманидир эслаган бўлди, бир лаҳза кўзини қисиб турди, кейин у паст овозда шошмасдан шеърни ўқишга тушди, ҳамма ундан кўз узмай тинглай бошлади:

Тунлари кезмоқлик на ҳожат энди,

Қалбимиз севгига лиммо-лим — мана.

Борлиқни тўлдирган кумуш ой нури,

Севги достонидан сўйлар росмана.

Шаҳар кумушранг тусда, баланд, унсиз. Одамларнинг нигоҳи ойга қадалди.

Қилич қайрар ўзин пичоққа,

Юрак ёрмоқ бўлар вужудни.

Ахир мангу олов қайда бор,

Қалб бахш этди ишққа бор-будни.

Ой интилар Ер сари тақир,

Азбаройи севги зўридан.

Тунлари кезмоқлик на ҳожат энди,

Ойдиннинг йўқ фарқи қалбим қўридан.

Ерликлар шаҳар марказида унсиз турар эдилар. Тун осмони очиқ ва булутсиз эди. Шамолнинг ҳуштагидан бошқа тиқ этган товуш йўқ эди. Уларнинг рўпарасида майдон ястаниб ётарди. Кошин узра қадимги жониворлар ва одамларнинг суратлари акс эттирилган. Улар тик турганча томоша қилар эдилар.

Биггс бирдан ўхчиди. Кўзлари хиралащди. Қўлини оғзига босди-да, вужуди титраб ютинди, кўзларини қисди, икки букилиб қолди, оғзига қуюқ бир нарса тўлиб қайд қилиб юборди, қайд қилган нарсаси шалоп этиб кошин устига тушди-да, суратларни қоплаб олди. Бу ҳол икки марта такрорланди. Муздек ҳавода аччиқ мусаллас ҳиди анқиди. Ҳеч ким Биггсга ёрдам бергани жойидан қимирламади. У ҳамон қайт қиларди.

Спендер унга бир қараб қўйди-да, орқасига бурилиб, у ердан кетди. У бир ўзи ой ёритиб турган шаҳар кўчалари бўйлаб юриб борар ва дўстларига қайрилиб қарамаслик учун ҳеч жойда тўхтамаётган эди.

Улар тонгги соат тўртдагина ухлагани ётишди. Адёлга чўзилишди-да, кўзларини юмишди ва бир маромда нафас ола бошлашди. Капитан Уайлдер гулхан ёнида ўтириб, унга шох-шаббалар ташлар эди.

Икки соат ўтгач, Мак-Клюр кўзларини очди.

— Ухламаяпсизми, командир?

— Спендерни кутаяпман. — Капитан заифгина жилмайди.

Мак-Клюр ўйлаб қолди.

— Биласизми, командир, назаримда у келмайдигандек. Нимагалигини ўзим билмайман-у, аммо кўнглим шуни сезиб турибди. У келмайди.

Мак-Клюр бошқа ёнбошига ағдарилди. Олов чирсиллаб учқун сачратди-да, ўчиб қолди.

Орадан бир ҳафта ўтди, Спендердан эса дом-дарак йўқ эди. Капитан уни қидиргани бир қанча дасталар юборди, лекин улар қайтиб келишди-да, қаёққа ғойиб бўлганига ақлимиз етмай қолди, деб айтишди. Ҳечқиси йўқ, саёқланиб юриб-юриб ўз оёғи билан қайтиб келади. Ўзи саёқ ва бетайин бир одам эди. Кетса кетиб ўлмайдими.

Капитан индамади, бироқ ҳаммасини кема журналига ёзиб қўйди...

Бир куни эрта билан — бу душанба ҳам ёки сешанба ҳам, ёки Марснинг бошқа ҳар қандай куни бўлиши мумкин эди — Биггс юзини офтобга тутганча ва оёқларини муздек сувда ўйнатганча канал қирғоғида ўтирарди.

Канал бўйидан бир одам келарди. Унинг сояси Биггсга тушди. Биггс кўзларини очди.

— Ў, алҳазар! — деб юборди Биггс.

— Мен сени ўлдираман.

— Қўйсанг-чи бу аҳмоқона ҳазилингни, Спендер.

— Ўрнингдан тур, эркаклардек ўл!

— Худо ҳаққи, тўппончангни ол.

Спендер тўппонча тепкисини фақат бир марта босди. Бир лаҳза бурун канал қирғоғида ўтирган Биггс аста олдинга эгилди-да, сувга қулаб тушди. Ўқ овози худди япроқ шитиридек, заиф ғўнғиллашдек жуда паст эди. Жасад аста, танҳо, тинч оқаётган канал сувига тушди-да, босиқ «билқ» этган товуш чиқариб, кўздан ғойиб бўлди.

Спендер тўппончани ғилофга солди-да, товушсиз одимлаб нари кетди. Марс узра қуёш чарақлаб турарди, унинг нурлари Спендернинг қўлларини куйдирар, қўрғошиндай ялтироқ юзини жизиллатар эди. У чопмаётганди, гўё ўтган галдан буён ҳеч нарса ўзгармагандек, агар ҳозир кундуз эканини ҳисобга олмаганда, бемалол кетиб борар эди. У ракета ёнига борди; бир неча одам бостирма тагида кема ошпази қўйиб кетган нонуштанинг чангини чиқармоқда эди.

— Ана, Ўлғиз Бўримиз келиб қолди, — деди кимдир.

— Кел, Спендер! Кўришмаганимизга ҳам анча бўлди-я!

Столда ўтирган тўртовлон уларга индамай қараб турган кишига тикилишди.

— Сенга бу лаънати харобаларни худо бериб қолди-да, — кинояли жилмайиб деди ошпаз, товоқдаги қоп-қора суюқликни аралаштирар экан. — Қаранглар, суяклари саналиб турган оч кўппакдан фарқи қолмабди.

— Бўлса бордир. Мен бир нарсани аниқлашим керак эди. Агар шу атрофда марсликни кўриб қолдим, десам, нима деган бўлар эдиларинг?

Тўрттала фазогир санчқиларини бир четга қўйишди.

— Марслик? Қаерда?

— Бу муҳим эмас. Сизларга битта савол берсам майлими? Агар мамлакатингизга бегона одамлар кириб келиб, ҳамма нарсани ағдар-тўнтар қила бошласа, марсликнинг ўрнида сиз бўлганингизда ўзингизни қандай ҳис этар эдингиз?

— Қандай ҳис этишимни мен яхши биламан, — деди Чероки. — Томиримда чероклар қабиласи қони оқади. Бобом Оклахома тарихидан кўп нарсалар гапириб берган эди. Мен сизларга айтсам, агар бу ерда марсликлар қолган бўлса, мен уларни тушунаман.

— Сизлар-чи? — эҳтиёткорлик билан сўради бошқалардан.

Ҳеч ким ҳеч нарса деб жавоб бермади. Ўртага ўзгача бир сукунат чўкди. Гўё топишмоқ айтилди-ю, “топган топалоқники” қабилидаги бир ҳолат эди. Топган олиб кетаверади-ю, қолганлар қулоғини ушлаб қолаверади.

— Шунақа гаплар, — деди Спендер. — Мен марсликни учратиб қолдим.

Улар Спендерга ишонқирамай қараб туришарди.

— Ҳов анави ерда, ўлик қишлоқлардан бирида Уни учратаман деб сира ўйламагандим ҳам. Ақалли қидирганим ҳам йўқ. Билмадим, у ерда у нима қилаётган экан. Шу ҳафтада мен бир кичикроқ шаҳарчада яшадим, қадимги ёзувларни ўрганишга ҳаракат қилдим, уларнинг қадимги санъатларини тадқиқ қилдим. Келиб-келиб бир кун бир марсликни кўриб қолдим. У бир лаҳзагина кўриниб турди-да, ўша заҳоти ғойиб бўлди. Шундан кейин икки кунгача кўринмай кетди. Янаги келганида мен ёзувларни тадқиқ қилиб ўтирардим. Бу бир неча бор такрорланди, ҳар гал у яқинроқда пайдо бўлар эди. Мен марс тилини ўрганиб олган кунда, — бу ҳаддан ташқари оддий эди, менга пиктограммалар ёрдам берар эди — марслик шундоқ қаршимда пайдо бўлди-да: “Менга бошмоқларингизни беринг”, деди. Мен унга бошмоқларимни бердим, у эса бундай деди: “Энди эгнингиздаги ҳамма кийимингизни беринг”. Мен ҳамма кийимимни ечиб бердим, у яна: “Тўппончангизни беринг” деди. Тўппончамни бердим. Шунда у: “Энди мен билан юринг-да, нима бўлишини томоша қилинг”, деди. Шундай қилиб, марслик лагерга кетди, хуллас, у мана шу ерда.

— Мен ҳеч қанақа марсликни кўрмаяпман, — эътироз билдирди Чероки.

— Афсус.

Спендер ғилофдан тўппончани олди. Паст ғўнғиллаш эшитилди. Биринчи ўқ чапдан энг чеккадаги одамга бориб тегди. Иккинчи ва учинчи ўқ эса ўнгдан четдаги ва ўртада ўтирган кишиларга бориб тегди. Ошпаз қўрқиб гулхандан ўгирилди ва тўртинчи ўқ унга бориб тегди. У юзтубан олов ичига қулаб тушди ва қимирламай ётиб қолди, кийимлари эса гуриллаб ёнди.

Қуёш нурига чўмганча ракета ғоз турар эди. Столда уч киши ўтирар, қўллари эса аллақачон совиб қолган нонуштали ликопчалар ёнида турарди. Омон қолган биргина Чероки гап нимадалигини англаёлмай Спендерга қаради.

— Мен билан юришинг мумкин, — деди Спендер.

Чероки ҳеч нима деб жавоб бермади.

— Қулоқ сол, мен сени ўз даврамга оламан. — Спендер кута бошлади.

Ниҳоят Чероки тилга кирди.

— Сен уларни ўлдирдинг, — деди у ва рўпарасида ўтирганларга базўр қараб қўйди.

— Улар шунга муносиб эдилар.

— Эсингни ебсан!

— Эҳтимол. Лекин сен мен билан юришинг мумкин.

— Сен билан — нимага? — қичқирди Чероки юзидан ранги қочган, кўзларидан ёш тирқираганча. — Йўқол кўзимдан!

Спендернинг юзи кўкарди.

— Ҳеч бўлмаганда сен мени тушунарсан, деб ўйлагандим.

— Йўқол! — Черокининг қўли тўппончага чўзилди.

Спендер охирги марта ўқ узди. Чероки бошқа қимир этмай қолди.

Лекин Спендер ҳаракатга келди. У терлаган юзини кафти билан силади. У ракетага қаради ва шу заҳоти бадани қалт-қалт титрай кетди. Титрагани шунчалик эдики, сал бўлмаса қулаб туша ёзди. Унинг юзи гипноздан кейинги ёки ғалати туш кўриб уйғонган одамнинг юзига ўхшаб кетар эди. Титроғини босиш учун у ўтириб олди.

— Бас қил! Ҳозироқ! — буюрди ўз вужудига.

Ҳар бир ҳужайраси қақшаб титрар эди.

— Бас қил дедим!

Энг сўнгги титроқни ҳам сиқиб чиқариб ташлаш учун у аъзойи-баданини ирода исканжаси билан қаттиқ қисди. Энди қўллари итоаткор тиззалари узра тинчгина ётар эди.

У ўрнидан турди ва шошмайгина ортмоқланган озиқ-овқатли халтачасини орқасига қулайроқ жойлаб олди. Бир лаҳзагина унинг қўллари яна титраб кетди, бироқ Спендер жуда қатъий равишда: “Йўқ!” деб буйруқ берди ва титроқ ўша заҳоти ўтиб кетди. Сўнг битта-битта одимлаб чўғдек қизил қоялар орасида бир ўзи кўздан ғойиб бўлди.

Олов пуркаган қуёш тобора юқорига ўрлаб борарди. Бир соатдан кейин капитан нонушта қилгани ракета ичидан чиқиб келди. У фазогирлар билан саломлашиш учун оғиз очмоқчи ҳам бўлган эдики, ҳавода тўппонча тутунининг енгил ҳидини пайқаб, тўхтаб қолди. Қараса, ошпаз гавдаси билан гулханни қоплаб ерда ётибди. Тўрттала фазогир эса совиб қолган нонушта олдида ўтирарди.

Трапдан Паркхилл ва яна икки одам тушиб келди. Капитан уларнинг йўлини тўсиб турар экан, кўзларини столда унсиз ўтирган одамлардан, уларнинг гавдаларини ғалати тутиб туришларидан ололмаётган эди.

— Ҳамма одамларни йиғинг! — буйруқ берди капитан.

Паркхилл канал ёқалаб югуриб кетди.

Капитан қўли билан Черокини туртди. Чероки аста букилди-да, стулдан йиқилиб тушди. Қуёш нурларидан унинг қаттиқ сочлари ва юзи ёришиб кетди.

Экипаж тўпланди.

— Ким йўқ?

— Яна ўша Спендер йўқ. Биггсни каналдан тополмадик.

— Спендер!

Капитан учлари қуёшли осмонга қадалган тоғларга қараб қўйди. Қуёшда унинг тиржайган тишлари чарақлаб кетди.

— Жин урсин уни, — ҳорғин деди капитан. — Нега у менинг олдимга келмади, у билан ўзим гаплашиб қўярдим.

— Йўқ, у билан мен гаплашиб қўярдим! — қичқирди Паркхилл кўзлари ғазабдан чақнаб. — Бошини ёриб, миясининг қатиғини чиқарардим.

Капитан Уайлдер боши билан имлаб иккаласини чақирди.

— Белкуракларни олинглар, — деди у. Жазирамада ер кавлаш ўлимдан қийин эди. Қуриб қолган денгиздан иссиқ шамол эсар, юзга чангни