Marsga Xujum Rey Bredberi romani (12-bet)

юборди.

— Бўпти, бора қол. — У қўли билан дўкон томонни кўрсатди. — Сен ўзингнинг ифлос ашқол-дашқолингни қолдириб кетмассан, ҳарҳолда?

— Йўқ, хўжайин!

— Тугунингдаги энг сўнгги латтани ҳам йиғиштириб ол-да, ёқиб юбор.

Силли бошини чайқади.

— Ўзим билиб олиб оламан.

— Улар сенинг ракетага аллақандай лаш-лушларингни олаверади деб ўйлайсанми?

— Мен ўзим билан олиб оламан, — мулойим оҳангда такрорлади ўсмир.

У дўкондан уйча томонга чопиб кетди. Унинг супураётгани ва саришта қилаётгани эшитилиб турарди. Ҳаял ўтмай Силли яна пайдо бўлди. Пирилдоқлар, зўлдирлар, эски варраклар ва бир неча йил давомида тўпланиб қолган турли ашқол-дашқолларни кўтариб олган. Шу заҳоти форд етиб келди. Силли машинага ўтириб эшикни ёпди.

Тис айвонда заҳарханда жилмайганча тик турарди.

— Хўш, у ерда нима қилмоқчисан?

— Дўконимни очмоқчиман, — жавоб берди Силли. — Шунақа дўкон қурмоқчиман.

— Оббо муттаҳам-ей, шунинг учун менга ёлланган экансан-да, ишни ўрганиб олиб, кейин бу ҳунардан фойдаланиш учун жуфтакни ростлаб қолмоқчи бўлган экансан-да!

— Йўқ, хўжайин, мен ҳеч ҳам ундай ўйлаганим йўқ, бундай бўлишини билганим ҳам йўқ, лекин шундай бўлиб қолди. Ҳунар ўрганиб гуноҳ иш қилибманми, мистер Тис?

— Ҳали ракеталарингга ном ҳам қўйиб олгандирсан?

Қоратанлилар ўзларининг ягона соатлари — форднинг ускуналар тахтасидаги соатига қарашди.

— Ҳа, хўжайин?

— Ҳойнаҳой, “Иля”, “Жанг араваси”, “Катта ғилдирак” ёки “Кичик ғилдирак”, “Садоқат”, “Умид”, “Мурувват” бўлса керакдир?

— Биз кемаларга номлар ўйлаб топганмиз, мистер Тис.

— “Фарзанд-Худо” ва “Авлиё-арвоҳ”ми? Айт-чи, болакай, битта ракетани Баптистлар черкови шарафига номласаларинг нима қилибди?

— Энди борайлик, мистер Тис.

Тис қаҳ-қаҳ уриб кулди.

— Наҳотки биронтасини “Пастроқ уч”, ёки “Шарофатли арафа” деб номламагансизлар?

Машина ўрнидан жилди.

— Хайр, миссис Тис.

— Сизларда “Сочилинглар, менинг суякчаларим” деган ракета борми?

— Хайр, мистер!

— “Иордан орқали” дегани-чи? Ваҳ! Бўпти, йигитча, жўна, ракетангда гумдон бўл, парвоз қил, портласа ҳам бир томчи кўз ёш тўкмайман!

Машина чанг булути ичида елиб кетди. Силли хиёл ўрнидан турди-да, кафтини оғзига карнай қилиб, сўнгги бор Тисга қичқирди:

— Мистер Тис, мистер Тис, энди тунлари нима иш қиласиз? Тунлари нима иш қиласиз?

Сукунат. Машина узоқларда кўздан ғойиб бўлади. Йўл ҳувиллаб қолди.

— У нима демоқчи бўлди, шайтондан тарқаган? — деди ҳайрон бўлиб Тис. — Тунлари нима қилар эканман?

У чангнинг ўтиришига қараб турди ва бирдан гап нимадалигини англаб қолди.

У тунлари уйи ёнида автомашиналар келиб тўхтаганини, уларда эса қоп-қора қиёфалар бўлишини, тиззалар осилиб туришини, ундан юқорироқда милтиқ миллари кўриниб туришини гўё мудроқ дарахтларнинг қоп-қора шохлари остида бир машина тўла турналар тургандек бўлишини эслаб қолди. Яна дарғазаб кўзлар... Гудок, яна гудок, милтиқни қўлида сиқиб ушлаган, ўзича ҳиринглаб кулганча эшикларни қарсиллатиб ёпади, юраги боладек ўйнаб кетади. Ёз туни қўйнида йўлдаги ола-тасир пойга бошланади, машина поли устида йўғон арқон ўрами кўринади, янги патронлар қутичаларидан пальтонинг чўнтаклари қаппайиб туради. Ўтган йиллар ичида бундай кунлардан нечтаси ўтган экан — қаҳрли кўзлар устига тушиб турган соч тутамларини силаб ўйнаётган қарши шамол, яхши, бақувват, маҳкам дарахтни кўргандаги тантанавор ҳайқириқлар ва кулба эшигини чертиш!

— Шунга шама қилган экан-да, итдан тарқаган! — Тис қоронғидан йўл устига сакраб чиқди. — Қайт, итвачча! Тунлари нима қилар эканман?! Оббо газанда-ей, пасткаш...

Силлининг саволи айни нишонга урган эди. Тис ўзини бемор, юрагини бўм-бўш ҳис этди. “Дарвоқе, тунлари биз нима қиламиз-а? — ўйлади у. — Энди ҳамма кетиб бўлганда-чи?” Унинг юраги ғаш, мияси карахт бўлиб қолган эди.

У чўнтагидан тўппончани олди-да, патронларни қайта санаб чиқди. — Нима қилмоқчисан, Сэм? — сўради кимдир.

— Бу падар лаънатини отаман!

— Сал ўзингни боссанг-чи, — деди бобо.

Аммо Сэмюэль Тис дўкон ортида ғойиб бўлган эди. Бир зумдан сўнг у ўзининг усти очиқ машинасида пайдо бўлди.

— Ким боради мен билан?

— Ҳа, бир айланиб кела қолай, — деди бобо ўрнидан турар экан.

— Яна ким?

Жимлик.

Бобо машинага ўтирди-да, эшикни ёпди. Чангни тўзитганча Сэмюэль Тис машинани йўлга олиб чиқди ва улар чарақлаган осмон остида шамолдек елиб кетишди. Иккаласи ҳам жим эди. Булутсиз осмон узра қуёш ўзининг оловини аямай пуркайди.

Йўл иккига айрилган жой. Улар тўхтайдилар.

— Улар қаерга кетишди, бобой?

Квортэрмэйн бобо қошини чимирди.

— Менимча, тўғрига қараб кетишган.

Улар йўлда давом этдилар. Дарахтлар остида ёлғиз мотор овози гуриллайди. Йўлда зоғ учмас эди, бироқ тўсатдан улар ғалати бир нарсани пайқаб қолишди. Ниҳоят Тис юришни тезлатди-да, сариқ кўзларини ғазаб билан чарақлатганча эшикдан гавдасини чиқариб эгилди.

— Жин урсин, бобо! Бу итваччалар нимани ўйлаб топишганини кўр¬дингизми?

— Нимани? — сўради бобо тикилиб қараганча.

Йўл ёқалаб тартиб билан терилган эски роликли конькилар, турли майда-чуйдаларга тўла тугунчалар, йиртиқ бошмоқлар, арава ғилдираклари, эски шим ва пальтолар, илма-тешик шляпалар, бир вақтлар шамолда майин жиринглаган биллур идишчалар, қизил нақшли жез банкалар, мумдан ясалган мевалар, конфедерация замонидаги пуллар солинган қутичалар, тоғоралар, кир ювиш тахтачалари, кир дорлар, совун, кимнингдир уч оёқли велосипеди, кимнингдир ток қайчилари, қўғирчоқ аравачаси, хунук қўғирчоқли қутича, негрлар баптист черковининг ола-була ойнаси, тормоз прокладкалари тўплами, автомобил камералари, матраслар, кушеткалар, тебранма стуллар, кремли банкачалар, кўзгулар ётар эди. Аммо улар барчаси шошма-шошарликда апил-тапил ташлаб кетилган нарсалар эмас, балки авайлаб, ҳафсала билан, дид билан, гўё бу ердан бутун шаҳар аҳли юриб ўтгандек, чангли йўл ёқаси бўйлаб териб қўйилган эди. Тўсатдан улуғвор карнай овози янгради, одамлар ўз қўр-қутларини шундоқ тупроқ устига қўйдилар-да, шартта мовий фалак сари кўтарилиб кетишди.

— Нима бўлганда ҳам “Ёқишни истамаймиз” экан-да! — Алам билан қичқирди Тис. — Мен уларга ёқиб юборинглар деган эдим, ҳе йўқ, бе йўқ шунча масофадан кўтариб келишибди-да, шу ерга териб қўйишибди — қақир-қуқурларга охирги марта қараб тўйиб олишибди, мана, мана улар, қараб томоша қилинг! Бу қораялоқлар, худо билсин, ўзларини ким деб билишади.

У машинани елдириб кетди. Ғарамларни эзиб янчганча, қутича ва ойналарни чил-чил қилганча, стул-пстулларни мажақлаганча, қоғозларни ҳар томонга тўзитганча километрма-километр олға кетиб борарди.

— Мана сенга! Жин урсин... Яна! Мана сенга!

Олдинги ғилдираклар аянчли вишиллади, машина қайрилди-да, йўл четидаги ариққа тушиб кетди. Тис пешонасини ойнага уриб олди.

— Оббо, итдан тарқаганлар-ей, — Сэмюэль Тис чангларини қоқа-қоқа ғазабдан йиғлаб юборгудек бўлиб, машинадан тушди. У кимсасиз ва унсиз йўлга қаради.

— Энди биз уларни ҳеч қачон қувиб етолмаймиз, ҳеч қачон!

Рўпарада йўл чеккасига териб қўйилган тугунлар ва уюмлар қаторининг охири кўринмасди, гўё, ботиб бораётган қуёшнинг заррин нурлари остида, гармселда қолиб кетган қадимий қадамжолардек.

Бир соатдан сўнг ҳолдан тойган Тис ва бобо дўконга қайтишди. Эркаклар осмонга тикилган ва қулоқ солганча ҳамон ўша ерда ўтиришарди. Тис ўтириб, оёғини қисган ботинкаларини еча бошлаган эди ҳамки, кимдир:

— Қаранглар! — деб юборди.

— Падарига лаънат ўшани! — бўкирди Тис.

Аммо бошқалар ўринларидан туриб, ўша ёққа қарашди. Улар тубсиз осмон сари кўтарилиб кетаётган олтин урчиқларни кўришди. Ортидан олов думлар қолдирганча урчиқлар кўздан ғойиб бўлди.

Пахтазорларда шамол оппоқ чаноқларини эриниб силайди. Боғчаларда офтобда исинганча тарғил йўлбарс боласига ўхшаган тарвузлар думалаб ётади.

Айвондаги эркаклар ўтиришди. Бир-бирига қарашди. Токчаларда тартиб билан териб қўйилган сариқ арқонларга, қутилардаги ялтироқ патрон-гилзаларига, кумушранг тўппончаларга ва шифт остида сояда жимгина осилиб турган чўзинчоқ милтиқларга қарадилар. Кимдир оғзига майса тиқди. Кимдир чангда одам суратини чизди.

Сэмюэль Тис тантанавор ботинкасини айлантириб ичига қаради-да, деди:

— Пайқадиларингми? У охирги дамгача мени “хўжайин” деди, худо ҳаққи!

2004-2005

ЯНГИ НОМЛАР

Улар етиб келдилар-да, ҳайратомуз мовий ерларни эгалладилар ва уларга ўз номларини қўйдилар. Хинкстон-Крик дарёси ва Люстиг-Корнерс даласи, Блэк-Ривер дарёси ва Дрисколл-Форест ўрмони, Перегрин-Маунтин тоғи ва Уайлдертаун шаҳри пайдо бўлди — ҳаммаси одамлар шарафига ва одамлар содир этган воқеалар шарафига қўйилган номлар эди. Марсликлар дастлабки ерликларни ўлдирган жойда Реттаун шаҳри пайдо бўлди — бу ном қон билан боғлиқ. Мана бу ерда эса иккинчи экспедиция ҳалок бўлган — номи ҳам шундан келиб чиққан. Иккинчи уриниш; фазогирлар қўнаётганда оловли снарядлари билан ерни тўзитган ҳамма жойда бир ғарам шағалдек отлар, номлар қолган; ўз-ўзидан маълумки, Спендер-Хилл тоғи ва узун Натаниел-Йорк шаҳри номини ташлаб ўтишнинг иложи бўлмаган...

Кўҳна Марс номлари сув, ҳаво, тоғларнинг номлари бўлган. Жанубда эриган қорларнинг номлари қуриган денгизга бориб қуюлувчи каналларнинг тош ўзанларига қараб оққан. Хоки даҳмаларда ётган кўзбойлоқчиларнинг номлари, минора ва ёдгорликларнинг номлари. Ракеталар мармарларни тариқдай тирқиратган, кўҳна шаҳарлар номлари ёзилган чинни идишларни чил-чил қилган кўйи худди болғаларга ўхшаб мана шу номлар устига ёпирилиб тушган ва синган буюмлар ғарами узра янги ном кўрсаткич тахтачалари қад кўтарди: Айрон-Таун, Стилтаун, Алюминиум-Сити, Электр-Рик-Вилледж, Корнтаун, Грейн-Вилла, Детройт II — Ердан келган таниш механик, маъдан номлари.

Шаҳарлар қад кўтарганда эса, қабристонлар пайдо бўлди. Уларга ҳам номлар қўйилди: Яшил Бурчак, Оқ Тўслар, Тинч, Адр, Бироз Дам Ол — дастлабки марҳумлар ўз қабрларига келиб ётдилар...

Ҳамма нарса ипга тизилгандек ораста бўлгач, ҳамма нарса рисоладагидек ўз жойига тушгач, шаҳарлар мустаҳкам ўрнашиб олди ва хилват жойни топишнинг энди иложи бўлмай қолди — шундагина Ердан тажрибали ва билағон одамлар кела бошладилар. Улар меҳмонга ва таътилга келар эдилар, совғалар сотиб олгани ва расмга тушгани келар эдилар — “Марс ҳавосидан нафас олгани”, — улар тадқиқот ишлари олиб боргани ва ижтимоий қонунларни ҳаётга татбиқ этгани келар эдилар; улар ўзлари билан юлдузларини, унвонларини, қоида ва низомларини олиб келар эдилар, Ерни чиринди ахлатдек қоплаб олган тўрачилик уруғларини олиб келишни ҳам унутмаган эдилар ва уларни Марсда униши мумкин бўлган ҳар қандай жойга эка бошладилар. Улар турмуш ва ахлоқ қонунчилари бўлдилар; панд-насиҳат ва ўгитлардан қулоғи тинчиши учун Марсга кўчиб келган одамларни иймон йўлига бошқаришга, ундашга ва туртишга тиришдилар. Шуниси қизиқки, бу нарса ушбу одамлардан биронтасига заррача малол келмаётганди.

Апрел 2005

ЭШЕР II

“Бугунги хира, қоронғи, сас-садосиз куз кунида мен отда танҳо ўзим ғалати чўл жойда кетар эдим, осмонда булутлар қўрғошиндай оғир осилиб турар эди ва ниҳоят ерга оқшом қоронғилиги чўкиб кела бошлаганда Эшернинг мунгли қўрғони олдида пайдо бўлдим...”

Мистер Уильям Стендаль китоб ўқишдан тўхтади, ана унинг қаршисида, унча баланд бўлмаган қора қир устида — Қўрғон ва учли тошга 2005 йил деб ўйиб ёзилган.

Меъмор мистер Бигелоу деди:

— Уй тайёр. Калитни қабул қилинг, мистер Стендаль.

Жим-жит кузги қуёш остида ёнма-ён турганча улар сукут сақлар эдилар.

Қарға қанотидек қоп-қора майса узра уларнинг оёқлари остида чизмалар шитирлар эди.

— Эшерлар уйи, — мамнун ҳолда деди мистер Стендаль. —Лойиҳа¬лаштирилган, қурилган, сотиб олинган, пули тўланган. Менимча, мистер По роса қувонган бўлар эди.

Мистер Бигелоу қошини чимирди.

— Ҳамма нарса кўнглингиздагидекми, сэр?

— Ҳа!

— Нақши ўзидагидекми? Кўриниши зерикарли ва даҳшатлими?

— Ҳаддан ташқари даҳшатли, ҳаддан ташқари зерикарли!

— Деворлари тундми?

— Ажойиб!

— Ҳовуз етарли даражада “Қора ва маъюс”ми?

— Ақл бовар қилмас даражада қора ва маъюс.

— Терак-чи? У ўзингиз билгандек, қуриб-қақшаган ва барглари тўкилган қилиб бўялганми?

— Нафрат қилар даражада!

Мистер Бигелоу меъморий лойиҳа билан солиштириб кўрди. У навбатдаги топшириқни бирма-бир айтиб чиқди:

— Бутун ансамбль “юракнинг музлатувчи, лўқиллатувчи, симиллатувчи оғриғини, фикрлардаги нохуш бўшлиқни” бера оладими? Уй, ҳовуз, қўрғон?..

— Меҳнатингизга гап йўқ, мистер Бигелоу, қасам ичаманки, қойил қилгансиз.

— Миннатдорман. Мендан нима талаб этилишини мутлақо билмас эдим. Худога шукурки, сизнинг ўз ракеталарингиз бор, акс ҳолда зарур жиҳозларни бу ерга элтиб келишга ҳеч қачон йўл қўймас эдилар. Эътибор қилинг-а, бу ерда ҳар доим нимқоронғулик, бу пучмоқда ҳар доим октябр, қачон қараманг дашту биёбон, ҳаётдан ном-нишон йўқ, ўлик. Бу биздан озмунча меҳнат талаб қилмади. ДДТ дан ўн минг тонна кетди. Биз ҳамма нарсани ўлдирдик, на бир илон, на бир бақа, на бир Марс пашшаси қолди! Абадий нимқоронғулик, мистер Стендаль, бу менинг ғуруримдир. Пинҳоний машиналар қуёш нурини ютади. Бу ерда ҳар доим “нохушлик”.

Стендаль ана шундай санъат билан яратилган нохушлик, қўрғошин оғирлиги, нафас бўғувчи буғланишлар, бутун “муҳит”дан баҳра ола бошлади. Уйнинг ўзини айтмайсизми? Шарти кетиб, парти қолган маскан, даҳшатли ҳовуз, моғор, қиёмат-қойим аломатлари! Синтетик ашёларми, ёки шунга ўхшаган яна алламбалоларми-ей. Бу ёғини ўзингиз топиб олаверасиз.

У куз осмонига қараб қўйди. Аллақаерда баланд-баландларда, олис-олисларда қуёш турибди. Аллақаерда сайёрада Марс апрели, олтин апрел ҳукмрон, кўм-кўк осмон. Аллақаерда юксакликларда ҳаётсиз ажойиб сайёрага тамаддун келтириши керак бўлган ракеталар ўзларига йўл очадилар. Уларнинг шиддатли парвозларидан пайдо бўлган чийиллаш ва гуриллаш бу туссиз овоз ўтмас оламда, мудроқ куз оламида қулоқни тешиб юборгудек эди.

— Энди, топшириқ бажарилгач, — ийманибгина гап қотди мистер Бигелоу, — сиздан бир нарсани сўрамоқчиман, буларнинг ҳаммасини сиз нима қилмоқчисиз?

— Эшер қўрғониними? Билмадингизми?

— Йўқ.

— “Эшер” номидан ҳеч нарсани англамадингизми?

— Англаганим йўқ.

— Мана бу исм: Эдгар Аллан Подан-чи?

Мистер Бигелоу йўқ дегандек бошини чайқади.

— Дарвоқе, — Стендаль хафа ва нафратини ифода қилганча босиқлик билан “ҳм” деб қўйди. — Мистер Понинг муборак хотирасини сиз қаёқдан ҳам билардингиз? У анча илгари, Линьколндан ҳам олдин ўлиб кетган. Унинг барча китоблари Буюк Гулханда ёқиб юборилган эди. Ўттиз йил муқаддам, 1975 йилда.

— Э-э, — бир нарсани тушунгандек бош ирғади. — Шулардан бири денг!

— Худди шундай, Бигелоу шулардан биттаси. Унинг ва Лау Крафтнинг, Хоторн ва Амброз Бирскнинг китобларини ёқишди, ҳаммаси даҳшат ва қўрқувлар ҳақидаги қиссалар эди. Барча фантазияларни, хуллас, келажак ҳақидаги барча қиссаларни ёқиб юборишди. Аёвсиз ёқишди, қонун чиқаришди. Ҳаммаси арзимаган нарсадан, заррадаги нарсадан, эллигинчи ва олтмишинчи йиллардан бошланди. Аввалига карикатурали китобчалар чиқаришни чеклаб қўйишди, сўнг детектив романлар, фильмларни ҳам тақиқлашди. Гоҳ у томонга, гоҳ бу томонга ирғитишди, турли гуруҳлар, турли лақаблар, сиёсий эътиқодлар, диний хурофотлар авж олгандан-олиб кетди. Ҳар доим озчилик томон қўрқиб қолаверди ва кўпчилик томон тушуниб бўлмайдиган нарсадан, келажакдан, ўтмишдан, ҳозирдан қўрқар эди, ўзидан ва ўз соясидан қўрқар эди.

— Тушунарли.

— “Сиёсат” сўзидан (охир-оқибатда энг тескаричи доираларда “коммунизм” сўзининг синоними бўлиб қолган, ҳа, ҳа, бу сўзни тилга олишингиз биланоқ, каллангиз кетиши ҳеч гап эмас эди!) сиёсат сўзидан қўрқадиган, ҳар томондан туртки ейдиган — бир жойда гайкани бурасалар, яна бир жойда болтни айлантирадилар, бир ёқдан тиқадилар, иккинчи ёқдан суғуриб оладилар, — санъат ва адабиёт кўп ўтмай шундай бир улкан тортмачоққа айландики, шўрликни бурадилар, чақдилар, чайнадилар, тугун қилиб тугдилар, то ўзининг қийишқоқлиги ва ҳар қандай таъмини йўқотмагунча у ёқдан-бу ёққа коптокдек ирғитавердилар. Сўнг эса кинокамералар тиниб қолди, театр зулматига ғарқ бўлди ва босма нашрларнинг қудратли Ниагараси “Соф” мақоласининг заиф бир жилғачасига айланиб қолди. Ишонинг менга, “воқеликдан узоқлашиш” тушунчаси ҳам шубҳали сўзлар сирасига кириб қолди!

— Наҳотки?

— Ҳа, ҳа! Ҳар бир одам, дер эди улар, ҳаққонийликнинг юзига тик қараши шарт. Фақат ҳозирнигина кўриб туришлари керак. Бу тоифага кирмаган ҳамма нарса — бир пул. Ажойиб адабий тўқималар, хаёлот осмонида парвоз қилишлар — гуллаб-яшнайверсин. Бир куни якшанба тонгида, ўттиз йил муқаддам, 1975 йилда уларни кутубхона деворига тикка қилишди: Санта Клаус ва Бошсиз чавандоз, Қорқиз ва уй Деви, Онағоз — барчалари ҳўнграб йиғлар эдилар! — ва уларни отиб ташлашди, сўнг қоғоз қалъа ва малика қурбақаларни, кекса қироллар ва “ўша замондан буён бахтли яшаб келаётган” ҳаммани ёқиб юборишди (аслида у ўша замондан буён бахтли яшаяпти, деб ким ҳақида айтиш мумкин эди!). Бир вақтлар Ҳеч қачонга айланди-қўйди! Улар Ўз мамлакати бош суяклари билан биргаликда Сеҳрланган Рикш хокини шамолда совурдилар, Глинда меҳрибон ва Ўзмани чопиб ташладилар, Тўпгулни спектроскопда битта-битта юлиб ёйишди, Жек Қовоқбошни эса Биологлар Зиёфатида дастурхонга тортиб юборишди! Нўхот қобиқчаси тўрачилик чакалакзорида қуриб-қовжираб бўлди! Уйқудаги Гўзал илмий ходим бўсасидан уйғониб кетган ва у ўзининг тиббий нинасини суққанда жони ҳиқ этиб чиқиб кетган эди. Алисани улар шишадан шундай бир нарсани ичишга мажбур қилишдики, натижада қизгина ортиқ: “Олдинга борган сари яна ҳам қизиқроқ бўлаверади!” — деб қичқира олмайдиган даражада митти бўлиб қолди. Сеҳрли кўзгуни улар болға билан бир уриб, чил-чил қилишди ва барча Қизил Қироллар ва Устрицалар гумдон бўлди!

У муштумини қисди. Эй худо, ҳаммаси худди ҳозир содир бўлгандек яқин туюлади-я! Унинг юзи қизариб бўғилди. Азбаройи қаттиқ жунбушга келганидан мистер Бигелоу ҳанг-манг бўлиб қолди. У бир-икки киприк қоқди-да, охири уйга кириб деди:

— Кечирасиз. Нима деяётганингизни тушунолмаяпман. Бу исмлардан ҳеч нима англаёлмадим. Сиз айтган гапларга қараганда Гулхан фақат фойда берган.

— Йўқолинг кўзимдан! — қичқириб юборди Стендаль. — Ишингиз тугади, энди қорангизни ўчиринг, тўнка!

Мистер Бигелоу дурадгорларни чақирди-да, кетди.

Мистер Стендаль Уй олдида битта ўзи қолди.

— Қулоқ солинглар, ҳой! — Мурожаат қилди у кўзга кўринмас ракеталарга. — Сизлардан жон сақлайман деб,Соф Жонлар Марсга бориб қолган эди, сизлар бўлсангиз худонинг бермиш куни бу ерда кўпайгандан-кўпайиб кетаяпсиз, худди ахлатга интилган пашшалардек учиб келганингиз-учиб келган. Мен сизларга ҳозир бир нарса кўрсатаман. Ерда мистер Пога қилган қилиқларингиз учун таъзирингизни бераман. Шу ондан эҳтиёт бўлинг! Эшернинг уйи ўз ишини бошлайди.

У осмонга қараб муштумини дўлайтириб қўйди.

Ракета қўнди. Ундан девдай бир одам чиқиб келди. У уйга қаради ва унинг кулранг кўзларида норозилик ва ҳайрат ифодаси кўринди. Нариги томонда уни озғингина бир одам кутиб турган хандақдан сакраб ўтди.

— Исми шарифингиз Стендалми?

— Ҳа.

— Гаррет, Ахлоқ Иқлими бошқармаси инспектори.

— Э-ҳа, барибир Марсгача етиб келибсиз-да, Ахлоқ Иқлимининг нозирлари? Мен бўлсам сизларни қачон келар экан, деб ўзимча тусмоллаб турган эдим...

— Биз ўтган ҳафтада келган эдик. Тезда бу ерда худди ердагидек тартиб ўрнатилади. — У асабий равишда гувоҳномасини Уй томонга силтаб қўйди. — Қани, айтинг-чи менга, мана бу нима, Стендаль?

— Бу арвоҳли қалъа, хўп десангиз.

— Хўп демайман, Стендаль, ҳеч ҳам хўп демайман. “Арвоҳли” — ярамайди.

— Жуда жўн. Бу йил, 2005 йилда Ҳақ таоломизга мен бир механик зиёратгоҳ қурдим. Унда мис кўршапалаклар электрон нурлар бўйлаб учадилар, қуйма каламушлар пластмасса тагхоналарда изғийдилар, автомат скелетлар рақс тушадилар, бу ерда автомат қонсўрарлар, ҳазилкашлар, бўрилар ва оқ арвоҳлар истиқомат қиладилар, кимё ва кашфиётчилик барқ уради.

— Мен худди шу нарсадан қўрққан эдим, — деди Гаррет жилмайиб. — Сизнинг уйингизни суриб юборишга тўғри келмаса деб қўрқаман.

— Келишингиз биланоқ йўқлашингизни билардим.

— Мен илгарироқ учиб келган бўлардим, лекин биз аралашишимиздан олдин сизнинг ниятларингизни билиб олмоқчи эдик. Бузувчилар ва ўт очувчилар командаси оқшомга яқин етиб келишлари мумкин. Ярим тунга бориб, ҳамма нарса таг-туги билан вайрон қилинади, мистер Стендаль. Менинг ақли ноқисимча, сэр, сиз, айтишим мумкинки, айниб қолибсиз. Қаттиқ меҳнат билан ишлаб топилган пулларни шамолга совуриш, ахир сизда нақд уч миллион бўлган эди-я...

— Тўрт миллион! Аммо шуни