Marsga Xujum Rey Bredberi romani (13-bet)

миллион! Аммо шуни ҳисобга олингки, мистер Гаррет, мерос олганимда мен ёшгина йигитча эдим — йигирма беш миллион. Истаганча шамолга совуришим мумкин. Умуман олганда бу яхши иш эмас: у ёқдан қурилиш тугади-ю, бу ёқдан сиз ўз Бузувчиларингиз билан етиб келибсиз. Балки, Ўйинчоғим билан жиндай кўнгил очишимга изн берарсиз, айтайлик лоақал йигирма тўрт соатга?!

— Сиз қонунни биласиз. Унда айтилган: ҳеч қанақанги китоблар, ҳеч қанақанги уйлар, арвоҳлар билан боғлиқ бўлган ҳеч қанақанги қонсўрарлар, фаришталар ёки хаёлотнинг бошқа кашфиётлари кетмайди.

— Сиз яқинда мистер Бэббитларни ёқа бошлайсиз!

— Сиз бизга анча-мунча ташвиш келтирдингиз, мистер Стендаль. Протоколлар сақланиб қолган. 20 йил аввалги. Ерда. Сиз ва сизнинг кутуб¬хонангиз.

— Э-ҳа, мен ва менинг кутубхонам. Менга ўхшаган яна бир қанчалари. Албатта, По ўшанда аллақачон унутилиб кетганди. Ўз ва бошқа хилқатлар ҳам унут бўлиб кетганди, лекин мен бир кичиккина яширин жой қуриб олгандим. Ўзимизнинг кутубхонамиз бўларди — менда ва яна бир қанча хусусий шахсларда, — сиз машъал ва ахлатёқарларингизни ҳали юбормаган пайтингизда. Менинг 50 000 дона китобимни парча-буриш қилиб, ёқиб юборгандингиз. Сиз барча мўъжизакорларнинг ҳам онасини учқўрғондан кўрсатган эдингиз; сиз яна кинопродюсерларингизга, агар бирон нима қилмоқчи бўлсангиз, Эрнест Хемингуэйни қайта-қайта суратга олинг, деб буйруқ берган эдингиз. Ё парвардигор, ахир мен “Қўнғироқ кимни чақиради” фильмини неча марта кўрмадим! 30 та турли саҳна асари. Ҳаммаси бор воқелик. Оҳ, реализм! Оҳ, бу реализм! Эй, ўшани!..

— Тилингизга эрк беришдан тийилсангиз яхши бўлармиди!

— Мистер Гаррет, ахир сиз тўла ҳисобот беришга мажбур эдингиз-ку?

— Ҳа.

— Ундай ҳолда қизиқ учун ҳам бир кириб кўрсангиз, кириб у ёқ-бу ёққа қарасангиз яхши бўларди. Бор-йўғи бир дақиқага.

— Яхши. Кўрсатинг. Ҳеч қандай найранг бўлмасин. Менда тўппонча бор.

Эшерлар Уйининг эшиги ғийиллаб очилди. Рутубат ҳиди димоққа урди. Худди ташландиқ мағораларда кўзга кўринмас жониворлар нафас олаётгандек гувиллаган оҳ-воҳлар қулоққа чалинди. Тош ердан каламуш югуриб ўтди. Гаррет “ҳеҳ” деди-да, оёғи билан тепиб юборди. Каламуш ўмбалоқ ошиб тушди ва унинг нейлон териси ичидан сон-саноқсиз темир бургалар тўкилди.

— Қойил! — Гаррет яхшироқ кўриш учун эгилди.

Қизғиш-мовий харита узра мум қўлларини силкитганча токчада қари жодугар ўтирарди. У бошини силкитди-да, тишсиз оғзи билан Гарретга вишиллаб қўйди ва мой юқи харитага бармоқлари билан чертди.

— Ўлим! — қичқирди кампир.

— Мен худди мана шундай нарсаларни ўйлаган эдим... — деди Гаррет. — Худди ўйлаганимдек бўлиб чиқди-я!

— Мен шахсан сизнинг ёқиб юборишингизга рухсат бераман.

— Ростданми? — Гарретнинг юзи ёришди. Бироқ шу заҳоти яна лунжини осилтирди. — Сиз буни жуда осон айтдингиз-қўйдингиз.

— Мен мана шуларни юзага келтирсам бўлгани. Мақсадимга эришдим, деб айта олсам, бас. Ҳозирги шубҳалар оламида ўрта аср муҳитини қайта яратдим.

— Менинг ўзим ҳам, сэр, айтиш мумкинки, сизнинг даҳоингиздан беихтиёр ҳайратга тушдим.

Гаррет қараб турарди — унинг ёнидан ҳавода шитирлаган ва шивирлаганча гўзал шаффоф аёл қиёфасига кирган енгил булут парчаси сузиб ўта бошлади. Рутубатли йўлакнинг нариги учида қандайдир машина гувилларди. Худди центрифугадан чиққан пахтақандга ўхшаб у ердан жим-жит зал бўйлаб босириқли зулмат ўрмалаб ва ёйилиб келар эди.

Аллақаёқдан маймун пайдо бўлиб қолди.

— Пишт! — қичқирди Гаррет.

— Қўрқманг. — Стендаль жониворнинг қорнини силаб қўйди. — Бу робот. Худди жодугар сингари бу ҳам бошдан-оёқ мисдан ясалган. Мана!

У маймуннинг юнгини ҳурпайтирган эди, тагидан темир ярақлаб кетди.

— Кўраяпман. — Гаррет журъатсизгина қўлини узатди, роботни силаб қўйди. — Аммо бу нимага керак, мистер Стендаль, бунда қандай маъно бор?! Сизни нима мажбур қилди?..

— Тўрачилик, мистер Гаррет. Лекин менинг тушунтиришга сира вақтим йўқ. Ҳукумат одамлари эса бусиз ҳам тезда ҳамма нарсани билиб олишади. — У маймунга бош ирғаб қўйди. — Бўлди, қани.

— Маймун мистер Гарретни ўлдирди.

— Тайёрдир, Пайкс?

Пайкс нигоҳини столдан олди.

— Ҳа, сэр.

— Аъло иш.

— Текин нонни емаймиз, мистер Стендаль, — паст овозда жавоб берди Пайкс; роботнинг қайишқоқ қовоғини кўтарди-да, унга шиша кўз олмасини солиб қўйди ва унга каучук мушакларини чаққонлик билан ёпиштирди. — Шундай...

— Қуйма, мистер Гаррет.

— Қизиқ, сиз уни нима қиласиз, сэр? — Пайкс бошини ирғаб чинакам ўлик Гаррет ётган тош плита томонни кўрсатди.

— Яхшиси куйдириш-да, Пайкс. Бизга иккита мистер Гарретнинг нима кераги бор.

Пайкс Гарретни ғиштин ахлат куйдиргич олдига судраб борди.

— Яхши қолинг.

У мистер Гарретни ичкарига итариб юборди-да, эшикни ёпди.

Стендаль робот Гарретга юзланди.

— Вазифангиз сизга аниқми, Гаррет?

— Ҳа, сэр. — Робот гавдасини кўтариб ўтириб қолди, — мен Ахлоқ Иқлими Бошқармасига қайтиб боришим керак. Қўшимча маърузани тақдим этишим керак. Операцияни кам деганда 48 соатга чўзишим керак. Мен янада батафсилроқ тадқиқ ўтказишим кераклигини айтишим керак.

— Тўғри, Гаррет. Муваффақият тилайман.

Робот шошилиб Гарретнинг ракетаси олдига ўтди, унга чиқда-да, парвоз қилиб кетди.

Стендаль бурилиб қаради.

— Хўш, Пайкс энди бугунги оқшомга қолган таклифномаларни тарқатамиз. Ўйлайманки, яхши бўлади. Сиз нима дейсиз?

— Агар 20 йил кутганимизни ҳисобга олсак, ҳаттоки жуда яхши бўлади.

Улар бир-бирига кўз қисиб қўйди.

Соат роса 7. Стендаль соатига қаради. Энди кўп қолгани йўқ. У ўриндиқда ўтирганча қўлидаги хересли қадаҳни айлантирар эди. Уларнинг устида, дуб тўсинлар оралиғида кўзларини йилтиллатиб нозиккина мис суякли резина терили кўршапалаклар чийилларди. У кўршапалакларни олқишлаганча қадаҳни кўтарди.

— Муваффақиятимиз учун!

У ўзини орқага ташлади, кўзларини юмди ва ҳаммасини хаёлан бир бошдан текшириб чиқди. Қариганида бир кўнглини бўшатиб олади... Адабиётни қатағон қилгани учун, гулхан учун бу антисептик ҳукуматдан қасос олади. Йиллар ғазаб тўпланиб келди, нафрат тўпланиб келди... ва карахт бўлган қалби тубида зимдан, аста-секин фикр пишиб етила бошлади. У Пайксни учратган ўша уч йил олдинги вақтгача шундай бўлган эди.

Ҳа, айнан Пайксни. Шафқатсиз юраги аччиқ ишқорга тўлдирилган қинғир қора қудуқдек бўлиб қолган Пайксни. Пайкс ким ўзи? Уларнинг ичидан энг улуғи, тамом-вассалом! Пайкс — минглаб муртаклар, тутун, мовий туман, оқ ёмғир, кўршапалак, даррандани ўзида мужассам қилган одам, мана Пайкс ким! “Лон Ченидан яхшироқ патриархми?” — ўзидан сўради Стендаль. Қадимги фильмларда кўрган Чени, қаторасига бир неча оқшом томоша қилган эди... Ҳа, Ченидан яхшироқ. Бошқа кекса актёрдан кўра яхшироқ — анови Карлофф дегани бор-у, ўшандан анча-мунча яхши! Люгоси-чи? Унга қиёслаб бўлмайди! Пайкс — ягона, қиёси йўқ. Нима бўпти: уни талон-торож қилишди, тўқималар ҳуқуқини олиб қўйишди, ҳеч ёққа боролмайди, бировга дардини айтиб сололмайди. Ҳатто ўзи учун кўзгу олдида ўйнашни ҳам тақиқлаб қўйишди!

Шўрлик Пайкс — ақл бовар қилмас, қуролсизлантирилган Пайкс! Сенинг фильмларингни мусодара қилган, худди кинокамерадан тасма ҳалқасини суғургандек қорнингдан ичак-чавоқларингни суғуриб олган, ғижимлаган, печкага ташлаган, ёқиб юборган ўша оқшомда сен нималарни ҳис қилган эдинг! Эллик минг китобни бой бериб, эвазига ҳеч нарса олмаганинг сенга оғир ботган эдими? Ҳа, ҳа. Стендаль азбаройи ғазабдан қўллари музлаб кетаётганини ҳис қилди. Бир куни — бундан ҳам табиийроқ бўлиши мумкинми — улар тўқнаш келиб қолишди ва суҳбатга берилиб кетишди. Уларнинг суҳбати худди ичган қаҳвалари каби ҳисобсиз тунларга чўзилиб кетди ва сўзларнинг оқими, аччиқ ичимлик асносида Эшер Уйи дунёга келди.

Черков қўнғироғининг бўғиқ садоси эшитилди. Меҳмонлар ташриф буюрмоқда эдилар.

Жилмайганча у меҳмонларни қарши олгани ташқарига йўналди.

Роботлар кутар эдилар — болалик хотираларисиз катта ёшдаги одамлар. Ўрмон кўллари рангидаги яшил шойи либосдаги, бақа ва папоротник тусли шойи либосдаги роботлар кутар эдилар. Қум ва қуёш рангли, сариқ сочли роботлар кутар эдилар. Устидан желатин қуйилган найчасимон бронза суякли роботлар ётар эдилар. Тирик бўлмаган ва ўлик бўлмаганлар тобутларида, тахта қутиларда туртиб юборишларини кутиб маятниклар ётар эдилар. Суртма ва қуйма маъдан ҳиди анқир эди. Гўристон жимлиги ҳукм сурарди. Ҳар икки жинсдаги, аммо жинссиз роботлар. Юзлари бор-у, аммо юзсиз, одамзотдан одамликдан бошқа ҳамма нарсани юқтириб олган роботлар устига “Франкоборот” деб ёзилган қутиларнинг қатор михлар қоқилган қопқоғига тик қараб турган роботлар, улар ўлим деб атаб бўлмайдиган йўқликда турар эдилар, чунки бу йўқлик ортидан ҳаёт асари сезилмас эди... Бирдан михлар қаттиқ визиллайди. Бирин-кетин қопқоқлар кўтарилади. Қутилар узра соялар ўйнайди, қўлда сиқилган мой идиш машина мойини тизиллатиб отади. Ишга туширилган бир мурват аста чиқиллайди. Яна бир мурват, яна бир, ниҳоят худди улкан соат дўконидагидек, чор атрофни чақ-чуқ овози босиб кетади. Тош кўзлари ёғоч қовоқларини кенг очадилар. Бурун катаклари пирпирайди. Маймун юнглари ва оқ қуён териси қопланган роботлар оёққа турадилар. Эгизаклар Твидлдам ва Твидлди, Бузоқбоши, Соня, Оппоқ чўкканлар, — тана ўрнига туз ва майин сув йўсинлари, устрица рангидаги кўзлари ирғиб чиққан кўкиштоб дорга осилганлар, муз хилқатлар ва ялтироқ пистончалар, сопол паканалар ва жигарранг элфлар, Чиқ-чиқ, Олабўжилар, сунъий бўрон булути ичидаги Санта Клаус, Кўк Соқол — жағ соқоллари худди ацителен оловидек гуриллаб турибди. Яшил тилларини ўйнатиб, кулранг паға-паға тутунлар суза бошлади. Гўё Олачипор чирмовуқдек биланглаётган аждаҳони эсга солувчи бу тутун қурсоғида бозиллаган лахча чўғ билан деворга тақалиб келар эди: гув-гув, тақ-туқ, ўкирик, сукунат, сапчиш, бурилиш... Минглаб қопқоқлар яна ёпилди. Соат дўкони Эшер Уйи томон йўл олди. Афсунгарлик туни бошланди.

Қўрғонда илиқ шабада елди. Осмонни куйдирган, кузини баҳорга айлантирган кўйи меҳмонларнинг ракеталари учиб кела бошлади. Ракеталардан оқшом либосларида эркаклар чиқиб, уларнинг ортидан кўз кўриб, қулоқ эшитмаган турмакли аёллар эргашиб келарди.

— Бу Эшер жуда бало экан-ку!

— Эшик қани?

Шу тоб Стендаль пайдо бўлди. Аёллар кулар ва гап сотар эдилар. Мистер Стендаль жим бўлинглар дегандек қўлини кўтарди. Сўнг ўгирилди, нигоҳини қалъанинг баланд деворидаги деразага олди-да, қичқирди:

Рапунцел, Рапунцел, кўз оч уйқудан.

Сочларингни паришон айлагил тубан.

Гўзал қиз тунги шабадани қарши олиб, деразадан қаради ва олтин сочларини пастга туширди. Ундан мамнун меҳмонлар Уйга кўтарилишлари учун сочлар эшилиб, буралиб нарвонга айланди.

Энг кўзга кўринган жамиятшунослар! Энг зукко руҳшунослар! Дунёда энг тенги йўқ сиёсатдонлар, бактериологлар, психоневрологлар! Ана, уларнинг ҳаммаси кулранг девор оралиғида турибди.

— Хуш келибсизлар!

Мистер Трайон, мистер Оуэн, мистер Дан, мистер Лэнг, мистер Стеффенс, мистер Флетчер ва яна йигирма-ўттизтача машҳур шахслар.

— Кираверинглар! Кираверинглар!

Мисс Гиббс, мисс Пауп, мисс Черчилл, мисс Блант, мисс Драммонд ва яна йигирматача офатижон аёл. Барчалари ҳеч бир истисносиз кўзга кўринган, энг кўзга кўринган шахслар, хаёлотлар билан Кураш Жамиятининг аъзолари, эски байрамлар — “барча муқаддас байрамлар” ва “Гай Фоксни ман қилувчилар” билан курашувчилар, кўршапалакларнинг қотиллари, китобларга қирон келтирувчилар, машъалбозлар; барчалари ҳеч бир истисносиз одамларга Марсга биринчи бўлиб оддий, дағал йўллар билан учиб келиш, марсликларни гўрга тиқиш, манзилгоҳларни ифлослардан тозалаш, шаҳарлар қуриш, йўлларни таъмирлаш ва умуман турли-туман тартибсизликларни бартараф этиш имконини тақдим этган одобли ва ахлоқли, виждони пок фуқаролар. Кейин эса, Хавфсизлик мустаҳкам қарор топгандан сўнг бу Қувонч Ғоратгарлари, бу қон ўрнига формалинли ва йодли настойка рангли кўзи бор нусхалар ўзларининг Ахлоқ Иқлимини кўчат қилиб ўтқазиш ва барчага мурувват ила саховат улашиш учун пайдо бўлдилар. Уларнинг барчаси эса — унинг дўстлари! Ҳа, ҳа, ўтган йили Ерда у эҳтиёткорлик ва ўта тавозе билан уларнинг ҳар бири билан танишган, ҳар бирига ўз мавқеини кўз-кўз қилган эди.

— Бепоён Ўлим маъвосига хуш келибсизлар! — қичқирди у.

— Менга қаранг, Стендаль! Бу нима деган гап?

— Ҳали кўрасизлар, ҳаммангиз ечинингиз! Анави ерда ҳужралар бор. У ерда тайёрлаб қўйилган либосларни кийинглар, эркаклар бу тарафга, аёллар у тарафга.

Меҳмонлар бир оз тараддудланганча туриб қолдилар.

— Билмадим, бу ерда қолсак қалай бўларкин, — деди мисс Пауп. — Бу ер менга ёқмаяпти. Бу ерда куфрнинг ҳиди келаяпти.

— Ҳеч нарса қилмайди, бор-йўғи либос байрами!

— Булар бари қонунга қарши эмасмикан деб қўрқаман. — Мистер Стеффенс эҳтиёткорлик билан бурнини тортиб қўйди.

— Бас! — кулиб юборди Стендаль. — Бир гал қувнасангиз қувнабсиз-да. Эртага ҳаммаси остин-устин бўлади. Ҳужраларга тарқалинглар!

Уйда ҳаёт қайнаб, борлиқ яшнаб кетди, бурро-бурро ҳазил сўзлари янгради, оқ сичқонлар миттигина чўплари билан миттигина ғижжакларини ишқалаётган паканаларнинг навоси остида митти кадрилга рақс тушар, қурум босган тўсинлар остида байроқчалар ҳилпирар ва кўршапалак галалари муздек, серкайф, кўпикли Шароб пуркаётган жағлари кенг очиқ ўлаксахўрлар ёнида чарх уриб учар эдилар. Либосли айёмнинг барча етти залидан ўтиб, ариқча жилдирарди. Меҳмонлар ўзларини шунга ташлашди ва қарасаларки, бу Херес ариғи экан! Маскарад доминосига яширинган елкаларидан йилларни итқитиб ташлаб, меҳмонлар кабиналардан отилиб чиқдилар ва улар кийиб олган ниқоблар уларнинг хаёлот ва даҳшатларни муҳокама қилиш ҳуқуқидан маҳрум этди. Қип-қизил либосли аёллар чарх уриб айланар ва хандон ташлаб кулар эдилар. Эркаклар уларнинг ортидан ялтоқланиб эргашардилар. Деворларда аллакимларнинг соялари сузарди, унда-бунда ҳеч нимани акс эттирмайдиган кўзгулар осиғлиқ эди.

— Бизлар баримиз қонхўрлармиз! — кулди мистер Флетчэр. — Ўликлармиз.

Ҳар бири бошқа рангдаги еттита зал: бири мовий, бири қирмизий, бири яшил, бири пушти, яна бири оқ, олтинчиси бинафшаранг, еттинчисига қора бахмал қопланган. Қора залда эбент қирғоқлари бўғиқ занг чалди. Залдан-залга, хаёлий роботлар ўртасида, Сонялар ва тентак ляпниклар, Троялялар ва Улканлар, Қора Мушуклар ва Оқ Қироличалар ўртасида ширакайф меҳмонлар гандираклар эдилар ва уларнинг чалкаш оёқлари остида пол оғир ва бўғиқ ғичирлар эди, гўё улар остига яширинган юрак ўз ҳаяжонини тутиб туролмаётгандек.

— Мистер Стендаль!

Шивирлаб...

— Мистер Стендаль!

Уларнинг ёнгинасида Ўлим ниқобидаги даҳшатли дарранда турарди. Бу Пайкс эди.

— Биз хилватда гаплашиб олишимиз керак.

— Нима гап?

— Мана. — Пайкс унга қоқ суяк қўлини узатди. Унинг қўлида бир ҳовуч эритилган, қорайган ҳалқачалар, гайкалар, мурватлар, больтлар бор эди.

Стендаль уларга узоқ қараб қолди, сўнг Пайксни йўлакка бошлаб кетди.

— Гарретми? — сўради у шивирлаб.

Пайкс бош ирғади.

— У ўзининг ўрнига роботни юборибди. Мен уни ахлаткуйдиргични тозалаётганимда топиб олдим.

Иккаласи шубҳали мурватларга қаради.

— Бу ҳар дақиқада полиция бостириб келиши мумкин деганини билдирадими? — деди Пайкс. — Режаларимиз барбод бўлди.

— Бу маълум эмас, — Стендаль айланиб юрган сариқ, кўк, қизғиш одамларга қаради. Мусиқа кенг ва ғуборли заллардан узоқ-узоқларга тараларди. — Гаррет шахсан ўзи келишига ишонадиган даражада аҳмоқ бўлмасам керак, лекин шошманг-чи!

— Нима бўлди?

— Ҳеч нарса, айтарли ҳеч нарса йўқ. Гаррет бизга роботни юборибди, аммо биз ҳам шундай қайтардикки, агар у жуда ҳам синчковлик билан қарамайдиган бўлса, бизнинг фирибимизни пайқамаслиги ҳеч гап эмас.

— Бўлмаса-чи!

— Янаги сафар у ўзи келади. Энди у унга ҳеч нарса хавф солмаслигига ишонади. Ўз одамингиз билан уни ҳар дақиқада кутиб туринг! Шаробдан яна олинг, Пайкс!

Катта қўнғироқ бонг урди.

— Ўлай агар, бу ўша. Боринг, мистер Гарретни ичкарига олиб киринг.

Рапунцель олтин сочларини пастга туширди.

— Мистер Стендалмисиз?

— Мистер Гаррет, ҳақиқий Гарретмисиз?

— Ўзиман. — Гаррет намиққан деворлар ва чир айланаётган одамларга синчковлик билан назар солди; — ўзим кўрай деган бўлса керак. Роботларга ишониб бўлмайди. Боз устига, бегона роботларга. Бир йўла мен эҳтиёткорлик юзасидан Бузувчиларни чақирдим. Бу мараз маскан деворларини бузиш учун улар бир соатдан кейин етиб келишади.

Стендаль таъзим қилди.

— Огоҳлантирганингиз учун раҳмат. — У қўли билан ишора қилиб қўйди: — Ҳозирча сизни кўнгил очишга таклиф қиламан. Озгина шароб кетадими?

— Йўқ, йўқ, ташаккур. Нималар бўлаяпти у ерда? Инсон таназзулининг чегараси қаерда?

— Ўзингиз амин бўласиз, мистер Гаррет.

— Тубанлик, — деди Гаррет.

— Энг жирканч тубанлик, — тасдиқлади Стендаль.

Қаердадир аёл чийиллади. Пишлоқдек оппоқ мисс Пауп югуриб келарди.

— Шундай нарса юз бердики, айтишга тилим бормайди! Кўз олдимда маймун мисс Блантни бўғди ва мўрига итариб юборди.

Улар қувурга қарашди ва пастда осилиб турган узун сариқ сочларни кўришди. Гаррет қичқириб юборди.

— Даҳшат! — чўқиниб деди мисс Пауп. У бирданига тилдан қолди, кўзларини пирпиратди-да, ўгирилди: — Мисс Блант!

— Ҳа, — мисс Блант унинг ёнида турарди.

— Ахир мен сизни ҳозиргина печка қувури ичида кўрган эдим-ку!

— Йўқ, — кулди мисс Блант. — Бу робот эди, менинг нусхам. Моҳирона кўчирма!

— Лекин, лекин...

— Ёшларингизни артинг, жонгинам. Мен соппа-соғман. Ўзимга қарашимга рухсат беринг. Мана, мен қаерда эканман! Ҳа, мўрида худди сиз айтгандек. Ғаройиб-а, тўғрими?

Мисс Блант кулганча у ердан кетди.

— Ичасизми, Гаррет?

— Ичганим бўлсин. Сал асабийлашдим. Эй худо, бу қанақа жой бўлди-а. Фақат бузиб ташлашга ярайди, холос. Менга қолса бир лаҳзада... — Гаррет Шаробни сипқорди.

Янги қичқириқ. Мистер Стеффенснинг елкасида зинадан пастга қараб тўртта оқ қуённи олиб келар эдилар, зина тўсатдан ҳайратомуз равишда полда пайдо бўлган эди. Мистер Стеффенсни хандаққа судраб кетишди ва оёқ-қўллари боғлиқ ҳолда, унинг шилинган баданига тиғдек ўткир баҳайбат маятник чайқалганча тобора яқинлашиб ва пастга тушиб келаётганини кўриш учун қолдирдилар.

— Ўша пастдаги менми? — сўради мистер Стеффенс Гарретнинг ёнида пайдо бўлиб. У қудуқ устига энгашди — ўзингнинг ўлимингни томоша қилиш жуда ва жуда қизиқ бўлар экан.

Маятник охирги марта чайқалди.

— Худди ўзидек-а, — деди мистер Стеффенс орқасига буриларкан.

— Шаробдан яна қуяйми, мистер Гаррет?

— Ҳа, малол келмаса.

— Буёғи кўпи кетиб, ози қолди. Ҳадемай, Бузувчилар келишади.

— Худога шукур!

Шу пайт яна, учинчи марта қичқириқ эшитилди.

— Тағин нима гап? — асабий сўради Гаррет.

— Энди менинг навбатим, — деди мистер Драммонд. — Қаранг.

Минг қичқирмасин, иккинчи мистер Драммондни тобутга думалатиб ётқизишди ва пол остидаги нам ерга ирғитишди.

— Тўхтанг, ахир бу эсимда! — Оҳ тортиб деди Ахлоқ Иқлимининг инспектори. — Ахир бу кўҳна, тақиқланган китоблардан-ку... “Барвақт кўмилган одам”. Қолганлари ҳам: қудуқ, маятник, маймун, мўри... “Морг кўчасидаги қотиллик”. Бу китобни мен ўзим ёққан эдим, бўлмаса-чи!

— Шаробдан қуйинг, Гаррет. Бундоқ, қадаҳни маҳкамроқ ушланг.

— Худо ҳаққи, тасаввурингизга гап йўқ!

Уларнинг кўз олдида яна беш одам ўлди: биттаси аждаҳонинг оғзи ичида, қолганлари қора ҳовузга ташлаб юборилди, сув тубига тушиб кетди-да, ўша ёқда чириди.

— Сизга нима тайёрлаганимизни кўрмоқчимисиз? — сўради Стендаль.

— Ўз-ўзидан маълум, — жавоб берди Гаррет. — Нима фарқи бор? Барибир биз бу маразни портлатиб юборамиз. Сиз жирканчсиз.

— Унда кетдик. Бу ёққа.

Шундай дея у Гарретни пастга, кўплаб эшиклардан ўтиб, махфий жойга олиб кетди, ундан мурватли зинадан юриб, ер тагига, мағораларга тушишди.

— Бу ерда сиз менга нимани кўрсатмоқчисиз? — сўради Гаррет.

— Сизнинг ўлигингизни.

— Менинг нусхамними?

— Ҳа, яна бир нарсани.

— Нима экан?

— Амонтильядони, — деди Стендаль қўлида фонарни кўтариб олдинда юриб борар экан.

Чор атрофда тобутлар ичидан белигача суғурилиб чиққан скелетлар ҳаракатсиз осилиб турар эди. Гаррет кафти билан бурнини беркитди, нафратдан юзи бужмайди.

— Нима, нима?

— Сиз амонтильядо ҳақида ҳеч эшитганмисиз?

— Йўқ!

— Мана буни ҳам билмайсизми? — Стендаль токчани кўрсатди.

— Қаёқдан билай?

— Буни ҳамми? — Стендаль жилмайганча чакмонининг қатидан устанинг андавасини олди.

— Бу нима?

— Кетдик, — деди Стендаль.

Улар меҳробга чиқишди. Қоронғиликда Стендаль ширакайф инспекторнинг қўлларига кишан солди.

— Ё алҳазар, бу нима қилганингиз? — қичқириб деди Гаррет занжирни шақиллатиб.

— Мен, таъбир жоиз бўлса, темирни қизиғида босаяпман.