Adashgan avtobus 3 (kamolov) (2-bet)
ака!
– Нима дейсан?
– Тўйимизга айтсак, борасизми?
– Албатта. Гап бўлиши мумкин эмас. Кунини айтсанг бўлди, Ольгани оламану учаман. Юртингда ҳеч кимдан ёмонлик кўрмаганман.
– Ольга деганингиз ким?
– Хотиним-да, овсар.
Жамшид ёнида мизғиб бораётган Нилуфарни туртди:
– Эшитдингми, Нилу, Дмитрий ака хотини билан тўйимизга бораркан.
– Вой, ростданми? Спасибо!
Шундай қилиб, уч кундан сўнг Новосибирск бозори ёнидаги "Тошкент" автобусига яна учта йўловчи қувониб чиқиб келишди. Улар Жамшид, Нилуфар ва Кибриё холалар эди. Саидвафо ва Низомхўжалар ўтирган ўриндиқ ортига жойлашишди. Жамшид Ашуралига ҳамроҳ бўлди. Шу маҳал чақалоқ кўтарган Бекзод ва Барно ҳам чиқиб келишди.
– Илоҳим, ватанимизга соғ-омон етиб олайлик, юртимиз ҳамиша тинч, обод бўлсин, бошига иш тушганларнинг мушкули осон бўлсин, ким нима ният билан йўлга чиққан бўлса, ниятига етаверсин, бизга хизмат қилаётган шофёр укаларимизниям тан-жонлари соғ бўлсин, – дея Кибриё хола ҳам дуога қўл очди.
– Ойи, анави гўдакнинг исми Ёраҳмад экан, қизиқ-а?
– Кўнглим сезиб турибди, қизим. Бу отангнинг уйга қайтишидан бир нишона бўлса керак. Илоҳим, сениям бахтинг очилсин. Шулардай фарзандлар кўриш насиб этсин.
Жамшид кулиб қаради. Кўзлар тўқнашди. Гўдагини аллалаётган Барно мамнун ҳолда бошини Бекзоднинг елкасига қўйди. Улар бағоят бахтиёр эдилар.
ЭРБЕК, ФАРИДА, НИЗОМХЎЖА, САИДВАФО ВА БОШҚАЛАР
Эрбек бир неча ҳамюртлари қатори Москва яқинидаги Чехов шаҳрида бир вақтлар собиқ Иттифоқ аҳамиятига молик бўлган улкан полиграфия комбинатида қонуний меҳнат шартномаси асосида ишларди. Ишлари ёмонмас, уни қониқтирар, бу ерда у матбаачилик саноатининг энг сўнгги технологиялари асосида китоб ва журналлар ишлаб чиқариш жараёни келувчи бетўхтов линиялар жойлашган бўлинмалардан бирида электр карада юк ташувчи эди. Ишлари сменали, комбинат барча маиший шароитлари бўлган ётоқхонадан жой ҳам берган, фақат овқатни ўзлари навбатма-навбат тайёрлашарди. Ҳарбий аскарлар фойдаланадиган чоғроқ осма қозонча ҳам топишди. Уни газга мослаб, баъзан ўзбекча палов ҳам дамлайдиган бўлишди. Палов улар учун ватанни эслатувчи таом эди. Тушликни бўлса комбинат ичидаги ишчилар ошхонасида қилишарди. У ерда ҳар доимгидек оддий европача таомлар...
Бир куни қизиқ воқеа содир бўлди. Ошхона таомномасини қарашса, "ўзбекча палов" деб ёзиб қўйишибди. Қувонганларидан чапак чалиб юборишди.
– Хайрият, – деди Эрбекнинг Баҳром исмли дўсти. – Икки ҳиссадан еймиз.
– Йўқ, уч ҳиссадан. Қаранглар, нархи ҳам унчалик қиммат эмас, – деди Эрбек.
– Ишқилиб, саримсоқ, зира солишганмикан-а? – ажабланиб сўради Эркин исмли йигит ютиниб қўяркан.
– Солишади-да, бўлмаса палов бўлармиди?
– Девзирамикин, ё "Авангард"микин?
– Фарқи нима? Муҳими, Россиянинг бир четида беш минг киши ишлайдиган корхонада ўзбекча палов тайёрлашибди. Шунинг ўзи катта гап.
– Бош ошпази ўзимиздан бўлса керак-да?
– Шунақага ўхшайди.
– Бир тўйиб ош ер эканмиз-да!
– Ҳой Эркин, сен бор, яхши жойни танлаб, чой-пой олиб тур! Аччиқ қилиб дамлат, хўпми?!
Эркин янги келганлардан эди. Йигитлар бир-бирларини қора қилиб комбинат маъмурияти билан келишиб, қишлоқдаги дўстлари, яқинларини шу ерга ишга чақириб олаётгандилар.
Йигитлар кассадан патта олишди, сўнгра уни одатдагидек ошпазларга узатишди. Эрбек не кўз билан кўрсинки, қайнатилган оппоқ гуруч устига қовуриб пиширилган тўғрам-тўғрам гўштни солиб, устига селидан қуйиб, ёнига бир бўлак бодринг, бир бўлак помидор қўйиб, жилмайганча узатаверди. Тўрт йигитга ўн икки ликобча гуручли бўтқа солиниб, стол усти тўлиб кетди. Эрбекнинг ҳафсаласи пир бўлди. Бир ликобчани аранг еди. Аламидан чой ичмоқчи бўлди. Аммо чой шунақа аччиқ эдики, афти буришиб кетди. Бу пайтда бир ишчи "Где наш чайный сироп?!" дея қичқира бошлади. Чойни стаканларга бўлиб қўя қолишди. Тўрт кишининг шунча овқат ейишаётганини ва тахминан юз кишига етадиган чой сиропини бамайлихотир ичиб ўтиришганига кўзи тушган теварак-атрофдаги ишчилар "Смотрика-а, какие обжоры, они же умрут", дея бир-бирига ажабланиб қараб қўйишарди.
Эрбек ниҳоят чидай олмайди. Пули куйган қирғиз қалампирни чайнабди дегандек жимгина ўтириб, чапиллатиб бамайлихотир гуручли бўтқани тушираётган дўстларига қараб жаҳл билан ўшқириб берди:
– Мана сенларга ўзбекча палов! Буларнинг уялмай ейишларини...
– Нимаям қилардик, – деди Баҳром.
– Ахир, булар устимиздан кулишяпти-ку.
Эрбек столларни артиб юрган аёлдан "шефповар"нинг қаердалигини сўради.
– Туринглар, кетдик!
– Қаёққа?!
– Паловнинг қанақа бўлишини тушунтириб қўямиз буларга, – деди Эрбек жиддий ва ҳали қўл тегилмаган иккита ликобдаги таомни кўтариб олди. Јурурининг "исён кўтараётгани" унинг жиддий юз-кўзларидан сезилиб турарди.
Бош ошпаз Анатолий Аркадьевич комбинат Бош директор ўринбосари Борис Андреевич билан бирга овқатланиб ўтиришарди. Қизиғи шундаки, улар ҳам янги таом – "ўзбекча палов"дан баҳам кўришмоқда эди. Ўзбек йигитларнинг мана шу таомни кўтариб тўсатдан кириб келишлари уларни бир оз довдиратиб қўйди.
– Келинглар, йигитлар, тинчликми? – сўради бош ошпаз шоша-пиша.
– Биз ҳақиқий ўзбекча палов емоқчи эдик. Бу русча гуручли бўтқа бўпти, – деди Эрбек ва стол устига қўлидагиларни қўйди.
– Нима гап? – сўради Борис Андреевич.
– Ёрдамчим таомномага бир оз ўзгартириш киритайлик. Бу ерда осиёлик эмигрант ишчилар кўпайиб қолди, хурсанд бўлишади, деб айтганди.
– Яхши-ку. Унда нима муаммо?
Бош ошпаз ҳам Эрбекка ана шу саволни бермоқчи эди.
– Ўхшамабди-ку, – деди йигит қатъий равишда.
– Унда ўзингизлар ўхшатиб, кўрсатиб беринглар, – деди Борис Андреевич кулиб.
Эрбек шерикларига маъноли қараб олди. Улар ҳам қарши эмасликларини маълум қилгандек жилмайиб қўйишди.
– Қачон? Қаерда? – сўради Баҳром.
Бош ошпаз бир оз тараддудланиб қолди ва тез жавоб берди.
– Ш-шу бугун, шу ерда, – деди у маъмурият вакили олдидаги ноқулайликдан чиқиб кетишга интилиб.
– Хўш, йигитлар, тайёрлаб кўрсатасизларми?
– Албатта, масаллиқлар бўлса, бас.
– Бўлмаса, масаллиқларнинг рўйхатини беринглар.
– Неча кишига тайёрлаймиз?
Борис Андреевич бир оз ўйланиб олди:
– Хўш, маъмуриятдан, кейин ошпазлар, ўзларингиз. Хуллас, йигирма-йигирма беш нафар киши бўлади, – деди Борис Андреевич ва ўрнидан қўзғалди. – Бўпти, Анатолий Аркадьевич, бу ёғини ўзингиз ташкиллаштиринг. Йигитлар хафа бўлган кўринади. Бундан буён таомнинг рецептини аввал яхши ўрганиб, кейин "таомнома"га киритинглар.
– Хўп бўлади... Узр, Борис Андреевич.
– Узрингизни манави йигитларга айтинг. Агар мен бўлмаганимда улар сизнинг гўштингизни ошларига босишган бўларди, – деди у жилмайиб.
– Тушликни охиригача қилмадингиз-ку.
– Бир йўла кечки пайт ҳақиқий ўзбекча палов емоқчиман. Айтиб қўяй, Бош директор ҳам, касаба уюшмаси раиси ҳам шу ерда бўлишади. Хўп, йигитлар, хафа бўлмайсизлар, бу киши бир гал кавказча кабоб қиламан деб ҳам қовун туширганди, – деди у ва самимий кулиб хайрлашди-да, чиқиб кетди.
* * *
Ўша куни Эрбек ва Баҳодир иккисининг электр қозонда тўрт кило гуручни дамлагунича она сутлари оғзига келди. Чунки тўртбурчак электр қозонида кўнгилдагидек палов пишириш қийин эди. Палов юмшоқ ва оппоқ шавлага ўхшаш бўлибди. Бу ҳол Эрбекнинг кўнглини хижил қилди. У ҳақиқий ўзбекча палов қандай бўлишини кўрсатиб қўйишни жуда-жуда истарди. Аммо меҳмонларга электр қозонда пишган таом ҳам маъқул келди. Улар жуда мақтаб ейишди. Аммо касаба уюшмаси раиси Гоуфман Ильич деган киши "Бу ҳам ҳақиқий паловга ўхшагани йўқ. Уни ўчоқда, ўтин оловида тайёрлашади. Мен ҳарбий хизматни Тошкентда ўтаганман. Баъзан якшанба кунлари ўзбек йигитлари тайёрлашарди, мазаси жуда ҳам бошқача бўларди. Бу ўшандай палов бўлмапти", – деб қолди.
– Тўғри, – деди Эрбек, – Бу ерда ош тайёрлаш технологияси бузилди. Ўтин, ўчоқ... қозон ҳам ўхшамади. Кейин масаллиқ ҳам талабга жавоб бермайди.
– Сен ҳақ бўлсанг, буни исботла. Ана, меҳнат таътили олу керакли нарсаларингни келтир, – деб қолди тўсатдан Борис Андреевич.
– Хизмат сафарига бориб кела қолсин. Фақат қовун ҳам олиб келасан, хўпми? – деди кулиб Гоуфман Ильич.
Хуллас, ҳақиқий ўзбекча палов ейишга аҳд қилган комбинат маъмурияти Эрбекка меҳнат таътили ва йўл харажатларини беришга қарор қилди. Албатта, бу бир ҳазилдек гап эди. Чунки Эрбек меҳнат таътили сўраб ариза ёзган ва унга цех бошлиғи ҳам имзо қўйиб берганди. Таътилдан асл сабаб эса паспортининг муддати тугаб, уни алмаштириш зарурияти келиб қолганида эди. Йигирма беш ёшда одатда паспорт алмаштирилади.
* * *
Бир неча кундан сўнг Эрбек Ўзбекистонга қонуний меҳнат таътилига, шунингдек, маъмурият "топшириғи" билан бир ойга бориб келадиган бўлди. Самолётда кетишга пули етарли бўлиб, ота-онаси, укаларининг ҳар бирига совға олди. Уйига бормаганига уч йилдан ошган эди. Маошини оиласига бетўхтов жўнатиб турди. Натижада отаси уйларини таъмирлатиб, пулнинг ўрни йўқолмасин деб бир "Тико" ҳам олиб қўйибди. Эндиги гал ўғлини уйлантириш масаласи эди. Аслида Эрбек меҳнат таътилига ҳам паспортини янгилаш, ҳам онаси кўз остига олиб қўйган келинбоп қизларни бир-бир кўриб келиш, маъқул бўлгани билан эса "аҳду паймон қилиш"ни режалаштираётганди.
Яқинда келиб уларнинг сафига қўшилган Эркин Новосибирсккача автобусда, бу ёғига тезюрар поезд билан келгани ва йўл ҳақи жуда ҳам арзон тушганини айтиб қолди.
– Автобусга атиги юз эллик минг сўм тўладим, холос, поезд ҳам деярли шунчага тушди. Самолёт кира бўлса камида икки миллионга тушаркан. Сен ҳам шундай қила қол, Эрбек. Деярли бир ярим миллион ютасан. Тўғри, сал қийналасан, кечроқ етиб борасан. Нима, пулни супуриб олаётибмидинг?
Эркиннинг дўстона маслаҳати Эрбекни ўйлантириб қўйди. "Эркин тўғри айтаяпти, – деди у ўзича. – Бир ярим миллион-а? Менга буни ким беради? Бундан ташқари, Новосибирскда ҳали бўлмаганман. Поездда юриб бепоён мамлакатни кезиш, кейин автобусда Қозоғистон даштликларини томоша қилиб кетишнинг нимаси ёмон? Тўғри, уч-тўрт кун вақт сарфланади, лекин укаларимга кўпроқ совға-салом оламан".
* * *
Новосибирскдаги энг катта марказий бозорнинг бир четида ҳақиқатан ҳам катта ҳарфлар билан "Тошкент" деб ёзиб қўйилган бир ўзбекистонликнинг хусусий автобуси "чақнаб" турарди. Эрбек уни кўриб негадир ўзида йўқ қувонди. Гўё автобус эмас, балки жуда-жуда соғинган ватанининг бир бўлаги уни ўзига чорларди. Йигит автобус ёнига борди-да, мизғиб ўтирган ҳайдовчисига, "Шошилинглар, жудаям арзон, тўлиши билан жўнаймиз!" дея тинмай қичқираётган кишига парво ҳам қилмади. Машинанинг чироқлари ва олд ойнасини соғинч билан беихтиёр силаб-сийпаб қўйди. Чорлаётган киши Эрбекка бир нигоҳ ташлаши биланоқ у ҳеч иккиланмай "Ака, битта жой топиладими?", деди.
– Марҳамат. Юз эллик минг сўм бўлади. Энг яхши жойлардан бири сизники, ука.– Лекин менда ўзбек пули йўқ эди-да, ака.
– Нима бор?
– Рус пули, кейин евро.
– Бизга любойи бўлаверади. Курс бўйича тўлайверасиз.
– Яхши, – деди йигит ва киссасидан бир талай пул чиқарди.
Чиптачининг кўзлари ўйнади.
– Топиш-тутишингиз дурустга ўхшайди-ку а?
– Унчалик эмас. Бўлмаса, автобусда кетармидим.
– Ҳа. Буям тўғри. Эҳтиёт бўлинг дейман-да, киссавурлар кўп, – деди у беўхшов тиржайиб, чиптани узатаркан.
– Қачон жўнаймиз?
– Эрталаб тўққизда. Кеч қолманг, хўпми?
– Ие, бугун эмасми?
– Келганимизга эндигина икки соат бўлди-ку, ука. Бизгаям жон керак, – деди у ва рулда уйқусираб ўтирган шериги томон ишора қилди.
– Унда меҳмонхонага бора қоламан.
– Ҳа, шундай қилинг, окоси. Шаҳарни томоша қилинг, бозорга киринг. Бу ерда ҳамюртларимиз жуда кўп, эҳтимол, танишларингизни учратарсиз.
– Тўғри айтасиз. Хўп, эртагача хайр, – деди Эрбек ва автобусни худди тойчоқни эркалагандай шапатилаб уриб қўйди-да, ўзи бозор томон жўнади.
Бозорда ҳақиқатдан ҳам ҳамюртлар жуда кўп экан. Бири аравачада юк ташиётган, бири мевали қутиларни жойлаётган, бири кўча супураётган, сотувчию бизнесменлар, бозорчию ҳаммоллар ўзаро ўзбекча жаврашмоқда эди. Ҳатто бир мусиқали диск сотилаётган дўкончада ҳам ўзбекча қўшиқ баралла таралар ва бу ўзбекистонлик мусофирлар, сайёҳлар, талабалар руҳиятига таскинлик бахшида этарди.
Эрбек беихтиёр мусиқа дўкони ёнига келиб қолди. У ерда диск танлаётган ва бир-бир эшитиб кўраётган турли ёш ва тоифадаги ҳамюртлар туришарди. Ўша қизиқувчан мусиқа ишқибозлари орасида диск сиртидаги суратларни завқ билан томоша қилиб, ёзувларини эринмай ўқиб чиқаётган, соябонли кепкаси ўзига жуда ярашиб турган, орқасига талаба ёшларга хос кичикроқ сафархалта илиб олган, ёноғида қора холи бор қиз ўзига жалб қилди.
– Сизда "Болалар" гуруҳининг янги дискаси борми, акажон? – сўради қиз сотувчидан.
– "Болалар" йўқ, "Божалар" бор, – деди у кулиб.
Бу ҳазилмиди ё чинмиди, англаб бўлмасди.
Эрбек ҳам беихтиёр суҳбатга қўшилди.
– Ўша "Божалар"дан бир эшитсак бўладими?
– Албатта. Нима, маъқул бўлса, сиз ҳам "Божалар"га шерик бўласизми?
– Бўлажак қайнотамизнинг қизлари бизга ҳам насиб қилармикин, дейман-да.
– Бўлмаса "Поччалар" бор, олақолинг, янгиси.
Қиз кулиб юборди. Унинг табассуми шундай чиройли эдики, Эрбек бир лаҳза лол қолди ва унга гап қотишга журъат этди:
– Сўранг-чи, "Амма-холалари" йўқмикин-а?
– Вой, қизиқмисиз, ўзингиз сўрай қолинг, – деди қиз ва дисклардан олмай, терс ўгирилиб кета бошлади.
– Ҳой, қаёққа, "Божалар"ингизни олмайсизми?! – қичқирди сотувчи йигит ортидан.
– Анави йигитга бера қолинг, мендан эсдалик! – дея жавоб қайтарди қиз ва нари кетди-да, ўтган-кетганлар ичра ғойиб бўлди.
Эрбек унинг ортидан боришни ҳам, бормасликни ҳам билмай иккиланиб қолди.
– Яхши қизга ўхшайдими? – деди сотувчи Эрбекка қараб.
– Дуруст.
– У шу ерда қайси бир институтда ўқийди. Мендан доим янги дисклардан олиб кетади.
– Сизда ростданам "Болалар" йўқми?
– Бор. Қизни бир оз гапга солай дедим-да, лекин кетиб қолди. Нима эди?
– Ўшани менга беринг, – деди Эрбек яна теварак-атрофга жавдираб қараб.
– Марҳамат. "Божалар"-чи, у қизиқтирмайдими?
– Уни ҳам бера қолинг.
Эрбек ҳар икки дискни сотиб олди. Сўнгра бозорни, супермаркетлар, дўконларни айланди, совға-саломлар харид қилди. Аммо кўзлари ёноғида қора холи бор, кепкали талаба қизни изларди. "Қани энди уни учратиб қолсам, дискларни совға қилган бўлардим. Манзили ёки телефонини сўрайман. Қайтганимда унга Тошкентдан зўр-зўрларидан олиб келиб бераман" деб қўйди у ва кун бўйи ширин ўйларга берилиб, энтикиб юрди. Меҳмонхонага жойлашди. Бир оз дам олгач, тунги шаҳарни айланишга чиқди. Шу маҳал икки қизнинг ўзбекча гаплашиб кетаётгани унинг эътиборини тортди. Улар автобус бекати томон боришди. Улардан бири ўша, бозорда учратган қизга ўхшаб кетарди. Шу пайт автобус келиб тўхтади. Қизлар чиқишди. Эрбек беихтиёр уларнинг ортидан чопди.
– Ҳой қиз, тўхтанг! – дея қичқирди йигит.
Аммо қизлар эшитмади шекилли, ичкарироққа ўтишди. Автобус ўрнидан қўзғалди, эшиклар ёпилди. Йигит деразадан таниш чеҳрани излади. Чўнтагидан дискни чиқарди. Ниҳоят ўртароқда кетаётган қиз уни кўрди, қўлларини силкитди. Автобус тез жўнаб кетди. Эрбек юраги безовта бўлган ҳолда чароғон кўчада қолаверди.
* * *
Эртаси айтилган вақтда "Тошкент" автобусига етиб борди. Юкларини юкхонага жойлади ва чиптада қайд қилинган рақам бўйича ўз жойига ўтирди. Ҳамроҳи бир қиз экан. У эгилиб, берилиб китоб мутолаа қиларди.
Эрбек аввало қизнинг қўлидаги китоб муқовасига синчиклаб қаради. "Чимилдиқли уй ноласи" деган роман экан. Сўнгра унинг афт-ангорига ўғринча қараш қилди. Не кўз билан кўрсинки, бу қиз ўша – соябонли кепка кийиб олган талаба қиз бўлиб, ёноғида қора холи ҳам бор эди...
Йигит ҳеч тап тортмай қўйнидан "Болалар" гуруҳининг дискини чиқариб, берилиб ўқилаётган китоб саҳифаларига оҳиста қўйди. Қиз бир сапчиб тушди.
– Бу нима қилганингиз?
– Унутиб қолдирувдингиз-ку.
– Э, сиз ҳалигими?
– Ҳа, мен ҳалиги...
– Нима, ростдан ҳам бу менгами?
– Албатта. Сизни кечадан буён қидираман. Унақа эмас-да, қочиб кетдингиз, – деди Эрбек ҳазиллашиб.
– Вой, нега энди изларкансиз? – сўради қиз нозланган бўлиб.
– "Болалар"дан кўра "Божалар" яхшилигини айтмоқчи эдим, холос.
– Вой, атиги шугинагами?
– Йўқ, музқаймоқ ҳам олиб бермоқчи эдим.
– Эҳ, аттанг, насиб қилмаган экан-да, қаранг, – деди қиз киноя аралаш.
– Лекин эзгуликнинг кечи йўқ, дейдилар.
Улар эски қадрдонлардек суҳбатга тез берилиб кетишди. Атрофдаги турли йўловчилар уларни "эски танишлар экан" деган ўйга боришаётган бўлишса ажаб эмасди.
– Яхши бўлди, энди кетгунимизча мусиқа эшитиб кетамиз, – деди қиз ва сумкасидан диск қўйиладиган магнитофонни чиқариб, қулоғига эшитгич қулоқчинини жойлаштириб олди.
* * *
Қизнинг исми Фарида бўлиб, асли тошкентлик, Новосибирскдаги тиббиёт олийгоҳининг битирувчи курс талабаси эди. У ТошМИга ўқишга кира олмади. Холаси Сурайё шу ерда – Сибирнинг совуғини еб ўқиганди, жиянига суянчиқ бўлди. Ҳозирда у Иркутск касалхонасида институт йўлланмасига кўра ишларди. Фаридага "Сен ҳам йўлланмани шу ёққа олавер", дегани учун ўша томонларни ўрганиб қайтди. Энди Тошкентга бориб, ўтган йили бева қолган ойижонисидан маслаҳат олиб келмоқчи. Аммо ойижониси кўнмаса керак. Шундоқ ҳам йиғи-сиғи билан аранг битираяпти. Аммо Россия давлати учун ишлаб бермаса ҳам бўлмайди. Айтишларича, бир йил йўлланма билан ишлаганидан сўнг дипломни беришармиш. Наилож, шунчасига чидаган, бу ёғига ҳам сабр қилишга тўғри келади. Холаси ўша ёқда бир ёқутистонлик йигитга турмушга чиқди, энди жиянини ҳам тортмоқчи, шекилли.. Аммо ойижониси ҳеч қачон бунга кўнмаса керак. Сурайёнинг айтишича, Россияда тиббиёт ходимлари етишмасмиш. Шунинг учун ҳам яхши маош тўлашармиш. У баъзан "Ҳеч бўлмаса, эрга теккунингча шу ёқда ишлаб кўр, ўзингга сеп қил, борасан-да ўша Тошканингга", дерди.
Ва ниҳоят, бу масала жиддий тус олган чоғи, маслаҳатлашиш учун мана, Тошкентга кетаяпти. Онаси уни тезроқ турмушга узатмоқчилигини яхши билади. Унинг иш-пиши билан зиғирча иши йўқ. Телефонда айтишича, бир-иккита бойвачча йигитлар оғиз солишганмиш. Эрбек билан бўлса тасодифан танишиб қолишди. Ким билади, эҳтимол, бу автобус уларнинг тақдирларини ҳал қилувчи бир восита бўлиб хизмат қилар. Ҳар ҳолда Фарида икки сутка зерикмайдиган бўлди, ўзига яхши суҳбатдош топиб олди. Яхшиямки, олдинги ўриндиқда ўтирган ўзи ўзбек бўлсаям ўрисбашара, шапкасини қийшайтириб кийиб олган индамас мўйсафид кишига шерик бўлмади. Тошкентга боргунича нақ ёрилиб кетарди. "Тавба, ҳали автобус жилгани йўғу хуррак отишини", – деб қўйди қиз хаёлан.
– Худога шукр, – деб юборди қиз ва овози баралла чиқиб кетганидан ўзи хижолат бўлди.
– Нима дедингиз? – сўради Эрбек.
– Худога шукр, ватанимизга кетаяпмиз. Эҳ, тезроқ юра қолсайдик. Ойижонимни шунақаям соғиндимки, – дея чиройли керишиб эснаб олди у ва "Сиз-чи?" дегандай йигитга нигоҳ ташлади.
– Мен ошга масаллиқ олгани кетаяпман.
– Қўйсангиз-чи, топган гапингизни қаранг-гу!
– Рост. Ўлай агар. Директоримиз айтди. "Ҳақиқий ўзбекча палов тайёрлаб кўрсатасан", деди.
– Нима, ошпазмисиз?
– Йўқ. Сизга ўхшаган паловхўрман.
– Мен паловни ёқтирмайман. Пиширишни-ку, умуман билмайман.
– Нон пишириш, таппи ёпишни-чи?
– Фу, – деб қўйди қиз бурнини жийириб. – Мен бўлғуси шифокорман, билдийиз. Унақа антисанитарияларни менга гапирманг.
– Қишлоққа эрга тегсангиз, нима қиласиз?
– Биринчидан, мен ҳеч қачон қишлоққа эрга тегмайман. Иккинчидан, инсон қаерда бўлмасин, ўша ерга мослаша боради. Маданият масаласи ҳар кимнинг ўзига, иннайкейин ануви, фаросатигаям боғлиқ. Нима, сизларда аёллар таппи қилишадими?
– Йўқ. Газимиз бор.
– Нега бўлмаса унақа деяпсиз?
– Чўлу даштларда шунақа-да.
– Бўлиши мумкин. Лекин бу гаплар мен учун зерикарли. Келинг, мавзуни ўзгартирамиз.
Қиз ўрнидан туриб автобусга чиқаётган йўловчиларни бир-бир кузата бошлади. Автобус тобора тўлиб борар, одамлар ўртадаги йўлакчага ҳам тахтача қўйиб жойлашишарди.Олдинги ўриндиқлардан бирида мизғиб ўтирган ўрисча кепка кийган мўйсафид ёнига оппоқ соқолли, ўзига ярашган чопон ва дўппи кийган бир чол келиб жойлашди. Уни бу ўринга ўтиришни ҳайдовчилардан бири тавсия қилган кўринарди. Чунки ҳайдовчи "Ўша ерга бемалол жойлашаверинг, отахон. Ҳангомалашиб кетасизлар-да", деб уқтирди. Аммо унга бўлғуси ҳамроҳ "гаплашадиганлардан эмас"га ўхшаб кўринди.
– Ассалому алайкум! – дея ҳамроҳига хурсандлик билан қўл узатди отахон.
Мизғиётган ҳамроҳи бир сапчиб тушди. Индамасдан, истар-истамас совуқ қўлини узатган бўлди.
– Яхшимисиз, оғайни?! Бирга кетарканмиз-да, а? Менинг исмим Низомхўжа. Ўзлариники-чи?
– Саидвафо, – деб қўйди нотаниш йўловчи шивирлаганнамо.
– Нима, Саидвафо дейсизми? Унда хотинингизга жа