Adashgan avtobus 3 (kamolov) (3-bet)
Унда хотинингизга жа вафодор экансиз-да, а? – деди мўйсафид кулиб.
Саидвафонинг жавоб қайтаргиси келмай бўшашиб, нимжон қўлини тортиб олди. Аммо узоқ сафарда ўзаро суҳбат қуриб кетишга иштиёқманд Низомхўжа уни жим кетишга йўл қўймаслиги аён бўлди.
– Қаерликсиз, ошна? – деб сўради у.
– Я вообще маргиланский, – деб қўйди шериги русчалаб.
– Ие, ўзимизнинг Марғилонданми? Унда ҳамюрт эканмиз-ку! – деди Низомхўжа ва ўрнидан туриб кетиб, шеригини ҳам қўлидан тортиб турғизди-да, тор жой бўлишига қарамай қучоқлашиб кўришишга мажбур қилди. – Буни қаранг-а, вей. Мен олтиариқликман!
Саидвафонинг нурсиз юзидан тундлик йўқолиб, бир оз илиқлик юргандай бўлди.
– Сиз ўзимизнинг тарафларданмисиз? – сўроқда давом этди мўйсафид.
– Й-юқ. Ман узбек. В Россие сорок лет жил.
– Эҳ-ҳе! – хитоб қилди Низомхўжа, – унда тилимизниям бир оз унутибсиз дейман-а?
– Наверное, да.
– Нима, Россиялик бўлиб кетганмисиз?
Саидвафо яна "Ҳа" ишорасини қилди.
– Хотин, бола-чақалар, фарзандлар дегандек. Улар ҳам сиз билан яшашадими? – қизиқсиниб сўрашда давом этди мўйсафид.
– Юқ. Первая жена осталась в Маргилане. У неё были три мальчика и одна девочка. А в Новосибирске один сын. Он сейчас в армии служит, – деди Саидвафо ва негадир чуқур хўрсиниб олди.
– Э-ҳа. Бу дейман, Марғилондаги "мальчик, девочка"лар ҳам катта бўлиб қолишгандир-а?
Саидвафо "билмасам" дегандек елкасини қисиб қўйди ва бир оз ўйланиб тургач, овози қалтираб жавоб берди:
– Я их почти сорок лет не видел...
– Нима?! Неужели?!.. – хитоб қилди Низомхўжа.
Саидвафонинг кўзлари намланди ва дастрўмолини олиб артган бўлди.
– Да. Когда я уехал, они были ещё маленькие детишки, – деб қўли билан олдинги ўриндиқ бўйи ва унинг пастроғини кўрсатди. – Ну получилось так, что я их больше не видел...
– Это как? Тушунмадим!.. Нима, сиз уларни ташлаб кетувдингизми?
– Просто не смог вернуться. Думал чуть-чуть подзаработаю... Ну и потом женился, родился сын, шли годы, так быстро...
– Фарзандларингиз билан хат-хабарлашиб турдингизми, ахир?
– Ҳм-м... Последнее письмо я им отправил тридцать пять лет назад. Потом в нашей деревне, где мы жили, был водяной потоп. Пришлось переехать в другую местность. Потом домашние заботы, заболела Лариса...
– Кто такая Лариса?
– Жена.
– Э-ҳа-ҳа, – деб қўйди Низомхўжа ачиниб. – Шунақа қилиб, хабар ололмадим, денг?
– Потом я сам тяжело заболел. Почти год лежал в постеле.
– Нима, шундаям Марғилонга хабар бермадингизми?
– Юқ. Думал, зачем их беспокоить. На дорогу требуются большие затраты.
– Улар сизни тоза соғинишгандир-а?
– Не понял. Что вы говорите?
– Марғилондаги оилангиз сизни кутишаётгандир, дейман.
– Не знаю. Слышал, что пять лет назад умерла жена.
– Ия, ростдан-а?! Омин, жойи жаннатда бўлсин! – дея Низомхўжа юзига фотиҳа тортди.
Саидвафо бўлса уни тушунмай, миқ этмай тураверди.
Низомхўжа ажабланди:
– Нима, хотинингизнинг маъракасигаям бормадингизми?
Саидвафо жимгина бошини тебратиб "йўқ" ишорасини қилди.
– Унда жа одамгарчиликдан чиқиб кетган кўринасиз-ку, а? Фарзандларингиз... – деди у ва "Эҳ, эссиз" дея у ёғини гапирмай қўя қолди.
– Да. Поэтому они меня ждут, то ли не ждут, не знаю.
– Нима бўлсаям отасисиз-ку, улар кечиришади.
– Я надеюсь, конечно...
– Демак, сиз ниҳоят уларни кўргани бораяпман, денг. Ҳечдан кўра кеч яхши-да.
– Нет. Лариса заставила.
– Ие, шунақами? Лариса деганингиз унда тушунган, жуда яхши хотин экан. Шу яхшилигини эртароқ қилса бўлмасмикин, тавба. Нима дедингиз?
Саидвафо жавоб бериш ўрнига кўзларини олайтириб, ғалати қараш қилиб қўйди.
– Униям бирга олволмабсиз-да. Ҳар ҳолда фарзандларингиз билан таништирардингиз. Эҳтимол, Марғилонга бутунлай кўчиб келармидинглар.
– Что вы говорите? Она никогда не хотела приехать в Узбекистан.
– А почему? "Где муж, там и должна быть жена", деган экан ўрислар.
– Лариса не такая. Она ненавидит азиатов. Потому что её отца убили "басмачи". Он служил красноармейским офицером в Бухаре.
– Ўҳ-ҳў, қўйсангиз-чи! Бизни ёмон кўрса, мана, сизга тегибди-ку. Э-ҳа, тушунарли. "Любовь-любовь", денг.
– Хотите узнать, почему она меня на родину отпустила?
– "Отпустила" говорите? Хўш-хўш?
– Потому-что я уже постарел. Потом в нашей деревне нет мусульманского мазара. Есть в другом селе. Тут, от нас двести километров дальше.
Низомхўжанинг кўзлари бирдан катта-катта очилиб кетди ва довдираб ўрнидан туриб кетаёзди.
– Нима?! Астағфируллоҳ!.. Сиз ҳали "ўлгани келаяпман", денг! Нима, мусулмон мозори бўлганида келмасмидингиз?
Саидвафонинг ранги бўзарди ва елкасини қисиб қўйди. Оқиш лаблари беихтиёр титрай бошлади.
– Хафа бўлманг-у, ўртоқ Саидвафо. Исмингиз жисмингизга унчалик мос эмас экан.
– Да, правильно. Поэтому Лариса меня называла всегда толи Саидом, толи Сашей. Мы с ней жили долго и счастливо. Просто я когда умру, не хочу чтобы она мучалась и тратила лишние расходы.
Низомхўжа ватанидан, оиласидан воз кечган бир гуноҳкор банда ёнида ўтирганидан ижирғаниб олди. Унинг ҳам юзлари бўзарди, бояги кайфиятидан асар ҳам қолмади. "Тавба..." деб қўйди у. Шуям бир худонинг "суйган" бандаси-да, ватани учун эмас, мозори учун кетаётганмиш. Хотини ўлсанг, кўмишга чиқим бўлмасин, дептимиш, астағфируллоҳ..."
Низомхўжа иложи бўлса ўрнидан туриб бошқа жойга ўтишга чоғланди, аммо ўринлар тўлиб бўлганди. Ноилож ўрнига қайтиб ўтириб ўриссифат тенгқуридан нафратланиб, терс ўгирилиб олди.
* * *
Низомхўжа ўтган йили ҳаж зиёратига бориб келди. Юртимиздаги барча зиёратгоҳларни ҳам кезиб чиқди. Аммо унинг дилида бир зиёрат сафарига бориб келиш армони бор эдики, ниҳоят уни ҳам амалга оширганидан хурсанд эди. Бир вақтлар қатағон қилиниб, Сибирь ўрмонларида ўлиб кетган жабрдийда юртдошларимиз мозорларини зиёрат қилиш, иложи бўлса отасининг мозори қаердалигини аниқлаб, тупроғидан олиб келишни ният қилганди. Афсуски тополмади. Айтишларича, отасининг жасадини бошқалар қатори умумий қабрга кўмиб юборишган экан. Архивда, отилганлар рўйхатида унинг ҳам исми шарифини кўрди. Ўша умумий қабрни топиб, ўтганлар хотирасига Қуръон тиловат қилди ва тупроғидан олди.
Низомхўжа "Автобус Тошкентгача икки сутка юради. Ёнимда бир яхши ҳамроҳ бўлса, чақчақлашиб кетамиз", деб орзу қилганди. Афсус, ҳамроҳи "нобоп" тепса-тебранмас, исми-жисмига номуносиб, ўрисмижоз Саидвафо бўлиб чиқди. Ён тарафидаги ўриндиққа жойлашган ўрта ёшлардаги йигитга "Мен билан гаплашиб кетинг" дегандай умид билан боқди. Хайрият, кўринишдан дуруст йигитга ўхшади. Аммо унинг ёнидаги ҳамроҳи билан "тили бир" шекилли, ҳеч гапдан бўшамасди.
Низомхўжанинг хаёлига ҳар икки йигит билан танишиб олишни, иложи бўлса, уларни суҳбатга тортиш фикри келди ва ўзининг тунд шеригига терс ўгирилиб, ёнидагиларга қуюқ салом-алик қилди:
– Яхшимисизлар, йигитлар? Ҳорманглар энди!
– Ие, ассалому алайкум, отахон! Қарасак, сизлар жа гапга берилиб кетган экансиз, халақит бермадик-да, – деди йигит қўшқўллаб саломлашаркан Саидвафодан бошқа барча фотиҳа қилди.
Низомхўжа ҳар икки йигит билан қўл бериб сўрашгач, "Қани, илоҳи омин, сафаримиз бехатар бўлсин!", дея дуо қилди. Аммо Саидвафо без бўлиб ўтираверди. Унга эътибор беришмади.
– Менинг исмим Халил, ошпазман. Шеригимники Хидир. У сомсапаз. Тирикчилик дегандай, келгандик-да.
– Ҳа, яхши-яхши. Қалай, топиш-тутишлар?
– Тузук, чидаса бўлади. Келганимизга икки йил бўлди. Туну кун ишлайвериб эзилиб кетдик. Ватанни, оилани соғиндик.
– Улардан ҳеч хабар олдингларми, ишқилиб?
– Ҳа, албатта. Деярли ҳар куни телефонлашамиз, топганимизни жўнатиб турдик. Худога шукур, ёмонмас, ризқимизга яраша насибамизни териб юрдик-да.
– Яхши. Меҳнатнинг енгили бўлмайди. Қаерда бўлсанг ҳам, ҳаракат қилсанг, ризқинг йўлда қолмайди. Лекин шу ишларингни ўзимизда қилсанглар ҳам бўлади-ку. Кўп эмас, озроқ топсанглар ҳам кунларинг ўтаверармиди?..
– Тўғри, отахон. Биз энди шундай қилмоқчимиз. Ўйлаб қарасак, фарзандларимиз ота тарбиясисиз қолишаяпти. Айниқса, ўғил болалар, биласиз, каттаргач, онага қулоқ солмай қўяркан.
– Кейин хотинниям соғиниб қолаяпмиз-да, – дея кулиб қўшиб қўйди Хидирали.
Унинг гапи ҳазилмиди, жиддиймиди, ҳар ҳолда кулишиб олишди.
– Ишқилиб, бу ёқдаги Марусаларга уйланиб олмадингларми?! – сўради отахон атайин ва кўз қарашлари билан ёнидаги ҳамроҳига "Анавинга ўхшаб" дегандай ишора қилиб қўйди.
Улар тушунишди шекилли, қош-қовоқларини бир оз кўтариб Саидвафо томон нигоҳ ташлаб олишди.
– Хотин топилади. Ватан топилмайди. Шуни ҳеч қачон ёддан чиқарманглар.
– Хотин ягонадир, ватан биттадир! – деб юборди Хидирали.
– Э, яшанг! – дея Ашурали деган йигит ҳам қийқириб қўйди.
Бу гапга йўловчилар гурр этиб кулиб юборишди. Автобусдошларнинг кайфияти кўтаринки эди. Саидвафо эса миқ этмас, ўзини бегона ҳис қилиб, кўзлари мўлтираб ўтирарди.
* * *
Халил ва Хидирнинг орқа томондаги ўриндиқда ўзларига бино қўйган, юз-кўзлари чаплаб бўянган, европача кийинган икки ўзбек қиз русчалаб гаплашиб ўтиришар, оғзиларидан уятли гаплар ҳам "тарс-тарс" чиқиб кетаётганди. Хидирали баъзи-баъзида орқа ўриндиқдаги қизлардан бирига кўз ташлаб олар ва улар билан гаплашиб кетишга иштиёқманд бўлиб, ҳалиги гапини атайин уларга қарата айтди. Бу гап, эҳтимол, қизлар учун ҳам кутилаётган баҳонамиди, ўринсиз бўлса-да, ҳар ҳолда Шамсия дегани нозланиб гап қотди:
– Вой, акажон, нега унақа дейсиз. Ҳеч бўлмаса "Эркак ягонадир" денг, – деди.
Бу билан у "қармоқ ташлади". Чунки дугонаси Хумора бир оз аввал Низомхўжа билан Халилнинг "топиш-тутишлар" ҳақидаги гапини эшитиб қолган ва кўзларини олайтириб, Шамсиянинг қулоғига "Яхши балиқларга ўхшайди", деб шипшиб қўйганди.
– Қизим, "Эркак ягонадир", деган сўз фақат айрим хўроз йигитларга тегишли, – деди Низомхўжа кутилмаганда.
Йигитлар кулиб юборишди.
– Ў-ў! "Ёмонсиз, Қўчқор ака", – деди Хумора кўзларини сузиб.
У бу билан "Темир хотин" спектаклидаги Аломат образига ишора қилганди.
– Тўғри, бу гап қўчқорларгаям тегишли, – деб қўйди Хидирали. – Сиз ҳам аломат экансиз.
Қизлар кулиб юборишди. Халил шеригига "Ҳеч шу суюқлигингни ташламас экансан-да" дегандай олақараш қилиб қўйди. Низомхўжа уни тушундими, "қўяверинг" дегандай тиззасига туртди. Шундай қилиб, Халил билан Низомхўжа, Хидирали билан орқасидаги олифта қизлар ўртасида қизғин суҳбат давом этди.
Шамсия билан Хумора Россия томонларга ота-оналарига "эл қатори энагалик қилгани – ишга" деб баҳона қилиб, аслида тунги барларда "меҳнат қилиб, чарчаб", уйларига "дам олгани" қайтишмоқда эди. Улар энди "дам олиш"ни даволаниш билан алиштиришмоқчи. Чунки барда уларни тиббий кўрикдан ўтказиб туришарди. Охирги бор қонлари таҳлил қилинганида ОИТС касаллиги чиққанмиш. Уларнинг паспортларига "даволанмагунча қайтиб келмайсан" дегандай депортация муҳрини "тап" этказиб босиб беришди. Бўлмаса, яхши пул топишаётганди, қайтиш хаёлларига ҳам келмаганди. Пешона экан-да...
КОЗИМ, НИЁЗБЕК, АШУРАЛИ ВА БОШҚАЛАР
Жўнаш арафасида мотори гуриллаб турган, пештоқига катта ҳарфлар билан "Новосибирск – Тошкент" деб ёзиб қўйилган "Мерседес" автобуснинг атрофи тобора гавжумлашиб борарди. Эгнига жинси шим, спорт кийими ва бошларига соябонли кепка кийиб олган қоракўз, қорасоч йигитлару европача кийинган қизу жувонлар автобусни ўз ватанларининг бир парчасидек кўриб қувониб кетишар, баъзилари автобус олд қисмини силаб-сийпаб юзларига фотиҳа ҳам тортишарди.
Улар орасида уч йилдан буён қарияларни ювиб-тараб, болаларга энагалик қилиб ишлаб қайтаётган Ансора ва Аслия исмли жувонлар, Шерқул ва Қувваталига ўхшаб кўча супуриб, муз-қор тозалаб, фақат қора ишлар қилиб, гўё ўзларича бир неча йиллар "ишни қойиллатиб" қайтаётган бир гуруҳ бақувват-бақувват мардикор йигитлар, Зайни ва Эдик каби автоэлектрик, компьютер дастурчилари, сантехник ва дурадгор каби ўз касбининг моҳир усталари, Татьяна ва Алёна, Шамил ва Альберт каби русийзабон сафарга отланган ҳамюртларимиз ҳам бор эди.
Ашурали эндигина жойлашиб олиб, икки сутка гангир-гунгир қилиб, атрофидаги йўловчилар, шу жумладан, ёнидаги ҳамроҳи Жамшид билан танишган ҳам эдики, автобуснинг ён ойнаси тақирлаб қолди. Ашурали қувониб ўрнидан туриб кетди. Уйида ўн икки кун меҳмон бўлиб, хайр-хўшлашиб келган хизматдош дўсти Славик жилмайиб турарди. Ашурали "Мен ҳозир" деди-да, ўриндиққа дўпписини қўйиб, пастга тушиб кетди. Сўнгра рус ошнаси билан худди янги учрашишгандай қучоқ очиб кўришишди.
Славик Ашуралининг қўлига бир халта совға-салом тутқазди.
– Мана булар сенга, тузукроқ меҳмон қилолмадим.
– Э, нима қилардинг овора бўлиб, – деди Ашурали севиниб.
– Бу ерда икки шиша тоза рус ароғи, тўрт шиша буғу шохининг қони бор.
– Ие! Нима қиламан уни?
– Ҳар куни овқатдан олдин эллик граммдан отиб турасан. Бу жуда фойдали ичимлик. Сен кетганингдан кейин ёдимга келиб қолди. Бир оғайним ўрмончи, ўшаникидан олиб келаяпман. Кейин келганингда унинг ҳаммомида буғу шохининг қайнатмасидан тайёрланган ваннада чўмиласан.
– Бунинг нима фойдаси бор?
– Унисини хотинингдан сўрайсан, – деди Славик ва Ашуралининг қулоғига кулиб шипшиб қўйди. – Ҳа. Эркаклик қувватини оширади.
Улар хохолаб кулиб юборишди. Бу ҳол бошқа йўловчиларни ҳам, бир четда шериги билан ўзаро шивир-шивир қилиб гаплашаётган автобус ҳайдовчиси Козим ва кўринишдан олғир, устомон эканлиги сезилиб турадиган чипта сотувчи Ниёзбек исмли иккинчи ҳайдовчининг ҳам эътиборини тортди.
– Анави йигит сал анақароқ эканми? – сўради Ниёзбек Ашуралини кўрсатиб.
– Қанақа?
– Мен ҳам автобус ҳайдайман, хизмат бўлса, айтаверинглар, ҳайдашворавераман, дейди.
– "Бош оғриқ" экан-да.
– Бе, у бир қишлоқи-ку. Ҳалиги бору, "пазик" минадиганлардан-де. Балони тушунармиди?
– Э, уни қўявер, демак, мен овқатлангани қаерларда тўхташим керак?
– Зелиногорскдаги чорраҳада. Сўнг қозоқда – Ойшиликда.
– Яхши. Ишқилиб, ҳаммаси жойидами?
– Ҳа.Бадр ва Баҳром исмли йигитлар "Паспортимиз йўқ" деган баҳона билан ҳамманинг кўз ўнгида одамларнинг раҳмини келтириб юкхонага кириб олишди. Уларга ишлаш шароити "қийин" эди. Юкхонада, тиқилинчда, совуқда ҳар бир жомадон, халталарни бир-бир очиб, нарсаларни қўл фонари ёрдамида кўздан кечириб, керагини олиб, қолганини яна қайта яхшилаб жойлаб чиқишдек одатий ўғрилик ишлари билан машғул эдилар. Пул, тилла тақинчоқлар бўлса-ку хўп-хўп, қимматбаҳо буюмларни ўз сумкаларига жойлашлари ва йўл-йўлакай автобус тўхтаб, ошхонага овқатлангани тушган маҳаллари уларни арзон нархда тез-тез пуллашлари ҳам керак. Мабодо қўлга тушиб қолгудек бўлсалар "зинғиллаб" қочиб қолишлари лозим эди. Ўғрилик ҳам бир тирикчилик, буям осон эмас-да.
Бир воқеа сабаб бўлиб, улар шу ҳунар билан шуғулланишга қасд қилишганди. Икки йил мардикорлик ва ҳар хил қора ишларни бажариб ҳалол пул топишди. Аммо ётоқда турадиган ҳамюрт йигитлар бор пулларини ўғирлаб, бошқа шаҳарга жўнаворишди. Бу ҳол айниқса, Баҳромга қаттиқ алам қилди ва автобус юкхоналарида кетиш баҳонасини ўйлаб топди. Улар юкхонага яхшилаб жойлашиб олишди. Устларидан қулфлаб қўйилди.
* * *
Хурсанд бўлган Ашурали дўсти Славик билан яна бир бор қучоқлашиб хайрлашди.
– Славик, сени албатта кутаман, хўпми?
– Ҳа, бораман. Айтдим-ку, "Чимён" санаториясига декабрь ёки январь ойларида" деб.
– Хотининг Галяниям бирга олиб бор.
– Нима, ўрмонда ўтин йўқми?
Ашурали кулиб юборди.
– Биздаги ўтинлар ёнмайди, ҳаммаси ҳўл.
– Ёнғин бўлса, ҳўлу қуруқ баробар ёнаверади.
– Уни ўт ўчирувчилар буғунинг шохини кийиб ўчиришадими? – Ашурали халтага ишора қилди.
Славик ҳам энди ўзини тутиб туролмади, хохолаб кулиб юборди.
– Бўпти, сен бир синаб кўр. Маъқул бўлса, қўнғироқ қил. Қишда ўзим олиб бораман. Майли, чиқа қол. Нима бало, одам тиқилинчми, дейман-а?
– Ҳа. Йўл кира арзон экан, поездникидан уч баробар кам. Ҳам тез етиб борармиш.
Славик ҳайрон бўлиб қовоғини кўтарди.
– Самолётда ёки поездда кетаверсанг бўлмайдими?
– Бунинг ҳам бир гашти бор-да. Баҳонада таниш-билиш орттираман, кўрмаган жойларни кўраман.
– Майли, яхши бор, уйингдагиларга салом айт.
– Хўп, сени кутаман, Славик.
– Албатта. Қўнғироқ қилиб тур. Йўқолиб кетма.
– Айтмоқчи, борибоқ ҳалиги "Нексия" машинасининг нархини билиб, қўнғироқ қиламан, хўпми?
– Хўп. Агар имкониятим етса, учиб борарман ёки сенга пул жўнатаман, келишдикми?
– Келишдик.
Ашурали тиқилиб чиқиб бораётган йўловчилар орасига ўзини урди.
Ниҳоят, автобус ўрнидан қўзғалди. Кузатувчилар ва шулар орасидаги Славик қўл силтаб хайрлашиб қолди. Шу маҳал бир қирғиз қиз "Эй, тўхтангдер! Мениде ала кетингиз!" дея ойнани шапатилай бошлади. Ҳайдовчи машинани тўхтатди. Ниёзбек эшикни очди.
– Қаерга борасан?
– Тўқмоққа, – деди қиз ўз тилида. – Илтимос, онам оғир касал. Тик туриб ҳам кетавераман. Мана, манг, олинг, – деди у ва бир қанча россия пулидан узатди.
Орқадан йигитларнинг "Ҳайданг, бўлди-да энди, ака!" деган норози овозлари эшитилди.
Пулни кўриб кўзлари олайиб кетган рулдаги Козим уларнинг гапларига парво қилмай "Бўл, тез чиқ" деди. Шериги қизнинг қўлидан тортиб олди. Кутилмаганда унинг ортидан бир лўли хотин ҳам илашди.
– Ҳой, сиз қаёққа, тушинг пастга! – дея бақириб берди чиптачи.
– Илтимос, Усть-Каменогорсккача, барака топкурлар. Мени болам кутаяпти.
– Йўқ, сиғмайсиз, қанақа қилиб кетасиз, ахир?!
– Бир оёғим сиғса бўлди, болам. Ҳақингни бераман.
Аёл чиқиб олди. Эшик аранг ёпилди.
– Шофёр ака, бир-икки силтаб қўйсангиз, ҳамма жойланади! – деди Ашурали кулиб.
– Одамлар картошка эмас-ку, ука, – дея эътироз билдирган бўлди Козим.
– Моторингизнинг ишлаши ҳозирча яхши, кўз тегмасин, тфу-тфу.
Унинг синчковлиги ҳайдовчининг ғашига тегди, чоғи, ижирғаниб қўйди.
– Шофёр ака, бу рейсда кўпдан бери қатнайсизми?
– Тўрт йил бўлди, – истар-истамас жавоб берди Козим.
– Шунча вақтда йўл-пўлда ҳеч бузилиб қолганмисиз?
– Йўқ. Бир-икки марта балон отворган, холос, – деди у йўловчиларнинг ўзаро суҳбатга қулоқ тутиб туришганини кўриб.
Ниёзбекнинг ҳам ғаши келди.
– Ҳой, ўртоқ йўловчи, ҳайдовчини чалғитманг, илтимос. Нима, сиз билан гаплашадиган бошқа одам қуриб кетганми?
– Узр, акажон, – деди Ашурали ва лўли аёлнинг бир сумкани кўтариб турганига кўзи тушиб қолди-да "Беринг, хола, олволаман", деди.
Лўли аёл хурсанд бўлиб кетди. "О, раҳмат, болам. Кўзларинг айтиб турибди, сен яхши одамсан. Доим омадинг келади".
– Меники-чи, хола? – сўраб қолди Жамшид кулиб.
Аёл унга тикилди.
– Қўлингни бер-чи.
Йигит қўлини узатди.
– Ҳм-м, сен, худо хоҳласа, севган кишингга уйланасан. Лекин бир тўсиқ кўраяпман. Ёмон тўсиқ.
– Қанақа тўсиқ?
– Пулини тўласангиз, айтади-да, – деди Ашурали гапга аралашиб.
Жамшид чўнтагидан тез пул чиқариб узатди.
– Ҳа, тўсиқ. Тўғрироғи, айрилиқни кўраяпман.
– Нима? Хотинимдан айриламанми?
– Йўқ, бошқаси, яқин одаминг билан.
Аёл қўлини тез тортиб олди.
– Бошингда анча-мунча қора иш борга ўхшайди, болам.
– Э, қўйинг, Жамшид ака. Булар алдоқчи бўлишади, – дея шивирлади орқа ўриндиқдаги Нилуфар.
– Хола, мана шу қизниям бир кўриб қўйинг, илтимос.
Аёл қизнинг кўзига қаради.
– У сени яхши кўраркан. Лекин бошида бир оғир иш бор. Сизлар турмуш қурасизлар, фарзандларинг бўлади, бир ўғил, бир қиз.
– Мениям кўриб қўярсиз, – деди шу пайт Ниёзбек масхараомуз.
Аёл унинг кўзларига қаради.
– Йўқ. Сени кўрмайман.
– Вой, нега?!
– Гуноҳинг кўп, кўзларинг бежо.
Ниёзбекнинг жаҳли чиқди.
– Қўйсангиз-чи бўлмаган гапларни. Нима, мени пул бермайди, деб-а?..
– Йўқ. Пулинг керакмас, – деди аёл ва автобус салони ҳамда ундаги йўловчиларга бир-бир қараб чиқди.
Аёлнинг ўткир нигоҳлари Хумора ва Шамсияга, Нилуфарнинг онаси Кибриё холага, йўлакнинг олд қисмида тахланиб ўтирган Шерқул ва Қувваталига, сўнгра Бекзод ва Барнога тушиб, негадир ранглари оқара бошлади. У беихтиёр ухлаб ётган чақалоқ юзига кафтларини яқинлаштирди-да, тез тортиб олди. Кўзларини юмиб аллақандай тушунарсиз гаплар билан пичирлай кетди.
– Ҳа, тинчликми, хола? – сўради Ниёзбек.
Анча вақтдан сўнг аёл кўзларини очди ва бир автобус ичига, бир ҳайдовчиларга, тез-тез назар ташлаб олди-да, кутилмаганда "Тўхтат!" дея қичқира бошлади.
Бу пайтда автобус эндигина Камень-на-Оби шаҳри йўналиши бўйича шаҳардан чиқиб бораётганди. Козим ҳайрон бўлди ва ўшқириб берди:
– Ҳой, мияси айниган хотин, нега чиқдинг бўлмаса?!
– Сенларнинг миянг айнаган. Тўхтат, мен тушиб қоламан!
Салонда ғала-ғовур, хавотирлик бошланди. Ҳайдовчи жаҳл билан бир четга чиқиб силтаб тўхтатди ва Ниёзбекка асабий ўшқирди:
– Мен сенга юз марта айтаман мана шунақа ифлос хотинларни олмагин деб! Тушириб юбор уни! Ҳе, ўргилдим...
Ашурали аёлга нарсасини узатди.
– Хола, тинчликми? Тушиб